Je brein: hardware en software
Een mens is geen computer. Maar omdat de computermetafoor zo lekker werkt om iets over de hersenen te kunnen vertellen, gebruik ik toch even deze vergelijking. Als je hersenen een computer zouden zijn, bestaat je brein uit hardware en software.
Je “hardware”, ofwel de structurele component van je brein, wordt gevormd door een enorm neuronaal netwerk: een wirwar van cellen en draadjes die samen de bedrading van je bovenkamer vormen. Daarnaast heb je natuurlijk allerlei ondersteunende weefsels, zoals je vaatstelsel, hersenvliezen en bindweefsels die al deze bedrading voeden, verzorgen en beschermen.
De ”software” van je brein vormt de functionele component van je grijze massa. Deze bestaat uit neurotransmitters: een verzamelnaam voor allerlei kleine stofjes die tussen verschillende draadjes worden afgegeven en daarmee een bepaald signaal van het ene naar het andere draadje doorgeven.
Er bestaan veel verschillende neurotransmitters, zoals serotonine, melatonine, adrenaline, noradrenaline, acetylcholine en GABA. Allemaal hebben ze hun eigen 24-uursritme waarin hun concentraties toenemen en afnemen zoals eb en vloed. Hierdoor ontstaat ons bioritme.
Wees zuinig op je hersenen
Je brein vormt de aanstuurkamer van processen die cruciaal zijn voor het functioneren van je lichaam. Je hersenen vormen de zetel van je mind en hebben een enorme invloed op je geestelijk en lichamelijk welbevinden omdat ze onder andere je gemoedstoestand, humeur, geheugen, concentratie en onze cognitieve, intellectuele en sensibele vermogens aansturen. Een orgaan om heel goed voor te zorgen, dus.
Hersenen zijn relatief broos en een optimale hersengezondheid is afhankelijk van veel verschillende factoren, zoals je voedingsstatus en blootstelling aan schadelijke stoffen.
Het slechte nieuws eerst: net als alle weefsels in ons lichaam kunnen ook onze hersenen helaas verouderen. Het goede nieuws: we kunnen invloed uitoefenen op de snelheid van dit verouderingsproces.
Wat is dementie?
Dementie is een syndroom dat door hersenschade wordt veroorzaakt. Dementie gaat gepaard met het verlies van verbindingen tussen de hersencellen (neuronen), waardoor deze niet meer goed met elkaar kunnen communiceren. De informatieverwerking in de hersenen verloopt daardoor niet meer soepel en normaal, waardoor de bekende symptomen van dementie optreden, zoals het verlies van geheugen en van de betekenis van de dingen om ons heen. Naarmate de ziekte vordert, gaat er hersenweefsel verloren door beschadigingsprocessen, waardoor de hersenen tien tot vijftien procent in omvang kunnen krimpen. Er gaat dus letterlijk grijze massa verloren.
Dementie is een verzamelnaam. Er zijn ruim 50 verschillende vormen van dementie, zoals de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie en semantische dementie. Onderling verschillen deze typen dementie van elkaar op grond van de verschillende hersengebieden, hersenweefsels en bijbehorende functies die door de ziekte beschadigd zijn. Zo begint een semantische dementie bijvoorbeeld in het taalgebied, waardoor het verliezen van taalbegrip een kenmerkend symptoom is bij deze vorm van dementie.
Het verdriet van dementie
Dementie is een ernstige ziekte die veel leed met zich mee kan brengen voor de persoon in kwestie en diens naasten. Het is wreed: je naaste is er nog, maar is niet meer dezelfde persoon die zij of hij altijd geweest is. Voor je goed en wel beseft hoe ziek je naaste eigenlijk is, is de oude vertrouwde persoon er eigenlijk al niet meer. Het afscheid valt niet samen met het werkelijke vertrek.
Hoe ontstaat dementie?
Dementie is een neurodegeneratieve aandoening, dat wil zeggen dat de ziekte wordt veroorzaakt door beschadiging van het hersenweefsel. Deze neurodegeneratie, dus aftakeling van het zenuwweefsel, wordt veroorzaakt door uit de hand gelopen oxidatieve stress.
Oxidatieve stress
Oxidatieve stress is een stofwisselingstoestand van de cellen waarbij er een grote hoeveelheid schadelijke stofjes vrijkomt, die de cel en het DNA in de cel ernstig beschadigen. Roken, gebruik van veel verschillende of bepaalde specifieke medicijnen, te veel alcohol drinken, zwaarlijvigheid en afwijkingen van de bloedsuikerspiegel kunnen bijvoorbeeld oxidatieve schade aan cellen veroorzaken.
Weefsel van het centrale zenuwstelsel is zeer gevoelig voor oxidatieve beschadiging vanwege de hoge zuurstofconsumptie en hoge dichtheid van mitochondriën (dit zijn de energiefabriekjes van je lichaamscellen). Oxidatieve stress ligt aan een groot aantal chronische ziekten en aandoeningen ten grondslag, waaronder dementie.
Oorzaken van dementie
Helaas is er nog niet genoeg bekend over de oorzaken van dementie om het ontstaan ervan trefzeker te kunnen tegengaan. Wel is bekend dat er meer dan 50 ziekten zijn die dementie kunnen veroorzaken. Een slechte conditie van hart en bloedvaten kan de kans op vasculaire dementie en de ziekte van Alzheimer verhogen.
De kans op dementie wordt vergroot door roken, weinig bewegen, een hoge bloeddruk, diabetes (suikerziekte), obesitas (zwaarlijvigheid), een slechte nierfunctie en te weinig mentale activiteit.
Ook van langdurige nutriëntentekorten en vergiftiging met zware metalen is bekend dat ze een rol kunnen spelen in het ontwikkelen van dementie.
Dementie is zelden erfelijk, met enkele zeldzame uitzonderingen.
Kun je dementie voorkomen?
Veel van de risicofactoren voor het ontstaan van dementie kunnen we zelf beïnvloeden. Door gevarieerd en gezond te eten, matig te zijn met alcohol, niet te roken en regelmatig te bewegen, kun je de kans op dementie verkleinen. Deze stelling mag je echter niet omdraaien! Want ongezond leven en dementie hebben geen stellige oorzaak-gevolgrelatie. Ook iemand die zeer gezond leeft, kan helaas dementie krijgen. Een gezonde levensstijl vergroot wel de kans op gezond oud worden. Door de risicofactoren voor hersenbeschadiging tegen te gaan (door bijvoorbeeld gezond te leven en niet te roken), kunnen ziekteprocessen worden vertraagd. Mensen die de belangrijkste risicofactoren vermijden, krijgen statistisch gemiddeld zo’n 5 jaar later dementie. Zekerheid krijg je helaas op geen enkele manier.
Preventie van alzheimer draait vooral rond leefstijl
Onderzoekers uit China, de VS en Frankrijk leggen 19 richtlijnen voor die mannen en vrouwen moeten helpen de ziekte van Alzheimer te voorkomen. Het gaat om 19 ‘klinische suggesties’ waarvan er negen geloofwaardig zijn (level A evidence). Alle zijn leefstijlsuggesties, terwijl twee adviezen rond medicatie door de onderzoekers verworpen worden als ‘niet aanbevelenswaardig’.
De negen adviezen zijn:
- 65-plussers mogen niet te mager zijn;
- doe cognitief stimulerende activiteiten;
- blijf weg van diabetes via een gezonde leefstijl;
- bescherm je hoofd tegen letsel;
- mannen en vrouwen jonger dan 65 moeten hypertensie vermijden via een gezonde leefstijl;
- hou je mentaal gezond en let op je verstandelijke vermogens ingeval symptomen van depressie opduiken;
- ontspan en vermijd dagelijkse stress;
- volg zolang mogelijk een opleiding;
- controleer je homocysteïnewaarde en behandel hyperhomocysteïnemie met B-vitaminen.
De onderzoekers zijn tot deze selectie van richtlijnen gekomen door 243 observationele studies en 153 interventiestudies (RCT’s) op hun evidence-based status te evalueren.
https://www.voedingsgeneeskunde.nl/node/5051
Zorg goed voor je hersenen
Het is de moeite waard om je hersenen zo gezond mogelijk te houden en zo veel mogelijk te beschermen tegen vroegtijdige veroudering. Dat kun je doen door op de volgende dingen te letten:
Voeding
Voor je hersenen zijn antioxidanten van groot belang. Deze vind je vooral in groenten en fruit, dus wees overdadig met groenten. Ook de juiste vetzuren zijn van essentieel belang voor je brein. Deze vind je in vette vis, ongebrande noten en zaden, en in goede kwaliteit olijfolie. Eet twee keer per week vette vis, niet meer maar ook niet minder. Vermijd gifstoffen zoals schadelijke voedingsadditieven, geraffineerde suiker en transvetzuren (in frituur en snacks zoals koekjes en chips).
Eet verder gezond en gevarieerd. Vervang geraffineerde koolhydraatbronnen zoals witte pasta, witte rijst en wit brood door volkoren producten en zilvervliesrijst. Wees sowieso matig met granen zoals tarwe. Eet zo veel mogelijk onbewerkt voedsel en vermijd pakjes, zakjes, kant-en-klaarmaaltijden en voedingsadditieven. Drink voldoende schoon water.
Gezonde bioactieve grondstoffen
Naast de stevige basis van een gezond voedingspatroon, kun je je voeding aanvullen met gezonde bio-actieve stoffen. Er zijn een aantal grondstoffen waarvan we weten dat ze kunnen bijdragen aan gezonde hersenen.
Vitamine B12
Er is toenemende aandacht voor vitamine B12. En terecht. Vitamine B12 krijg je uitsluitend binnen via dierlijke voeding zoals vlees, vis, zuivel en ei. Vegetariërs en zeker veganisten doen er daarom verstandig aan om vitamine B12 aan te vullen met een supplement.
Vitamine B12 wordt in je lichaam opgenomen door een stofje genaamd intrinsic factor. Intrinsic factor wordt door je maagwand aangemaakt en bindt zich aan het binnenkomende vitamine B12. Dit gebonden B12 wordt vervolgens via je darm opgenomen in je lichaam. Steeds meer senioren gebruiken maagzuurremmers zoals omeprazol en pantoprazol. Een van de bijwerkingen van deze medicijnen is dat ze de aanmaak van intrinsic factor door de maagwand blokkeren. Gevolg: vitamine B12 uit de voeding wordt nog maar mondjesmaat opgenomen en na een tijdje ontstaat er een tekort. Dit kan weer typische klachten in de hand werken, zoals geheugenproblemen.
Ook metformine, een medicijn dat door diabetici wordt gebruikt, is een antagonist (tegenwerker) voor vitamine B12 en kan dus aanleiding geven tot tekorten.
In de praktijk blijken steeds meer mensen te kampen met klachten en verschijnselen die te maken kunnen hebben met een tekort aan vitamine B12. Vooral geheugenstoornissen worden in verband gebracht met een (relatief) tekort aan vitamine B12; een reden voor veel senioren om deze veilige vitamine extra aan te vullen.
Ginkgo biloba
Ginkgo biloba, met de mooie Nederlandse naam Tempelboom, is een boom met de bekende bijzondere vleugelvormige blaadjes. Ginkgo stimuleert en verbetert de bloedsomloop in de kleine bloedvaatjes, vooral in de hersenen. Ginkgo kan goed worden ingezet bij klachten ten gevolge van een verminderde capillaire doorbloeding. Zo kunnen specifieke vormen van geheugenproblemen en concentratiestoornissen bij senioren behoorlijk opknappen door het gebruik van Ginkgo biloba. Ook oorsuizen door vaatproblemen kan verminderen door Ginkgo. Tempelboom heeft een bloedverdunnende werking en kan daarom helaas niet veilig worden ingezet door mensen die stollingstijdverlengers of anticoagulantia (bloedverdunners) gebruiken of andere medicijnen die de stollingstijd verlengen (zoals NSAID’s).
Curcumine
Curcumine is de werkzame stof uit kurkuma, geelwortel in het Nederlands. Curcumine staat al jaren vol in de wetenschappelijke belangstelling omdat het zulke indrukwekkende heilzame eigenschappen bezit. Zo is het een krachtige antioxidant die ingrijpt in de cascade van ontstekingsprocessen die ten grondslag ligt aan hart- en vaatziekten, neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Alzheimer, reumatoïde artritis en inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn.
Curcumine wordt uit pure geelwortel niet zo gemakkelijk opgenomen in het lichaam. Gecombineerd met een snufje zwarte peper is de opname vele malen beter. Een andere methode is het incapsuleren van de curcumine in microscopische vetbolletjes, waardoor de affiniteit met het darmslijmvlies enorm toeneemt en de opname beter verloopt.
Omega 3
Omega 3 is een essentieel vetzuur dat ons lichaam niet zelf kan aanmaken maar met de voeding moet binnenkrijgen. Omega 3 komt vooral voor in vette vis. Twee keer per week vette vis eten (niet meer vanwege de verontreinigingen in zeewater) is een goede manier om omega 3 binnen te krijgen. Ook algenolie is een goede (en veganistische) bron van omega 3. De belangrijkste werkzame stoffen in omega-3-olie zijn EPA en DHA.
EPA heeft belangrijke ontstekingsremmende effecten en DHA helpt bij de opbouw van hersen- en zenuwweefsel. Omega 3 zorgt ervoor dat natuurlijke reparatiemechanismen die bij weefselbeschadiging optreden, ook weer worden gestaakt. Zo ontaarden gezonde ontstekingsprocessen niet in ongezonde chronische ontstekingsprocessen die ontregelend werken op ons lichaam. Van omega 3 is wetenschappelijk vastgesteld dat het de concentratie, het geheugen en de gemoedstoestand positief kan beïnvloeden.
Zink
Zink is een van de belangrijkste sporenelementen. Zink komt in alle lichaamscellen voor en maakt deel uit van meer enzymsystemen dan alle andere mineralen. Zink is een cofactor (zeg maar een sleutelstofje) bij de totstandkoming van onze celmembranen, waaronder de membranen van onze hersencellen. Daarnaast speelt zink een belangrijke rol bij de regulatie van onze neurotransmitters (onze “hersensoftware”). Zink is gemakkelijk ondervertegenwoordigd in onze dagelijkse voeding. Vegetariërs lopen het allergrootste risico op tekorten. Een klein of relatief tekort aan zink in de voeding kan leiden tot toegenomen cognitieve klachten, omdat belangrijke regeneratieve en regulerende processen in de hersenen door een tekort aan zink niet goed kunnen plaatsvinden.
Choline
Choline is een stof die soms bij het B-complex wordt ingedeeld. Je lichaam kan een beetje choline zelf aanmaken, maar heeft een grotere behoefte aan deze stof dan waar het zelf in kan voorzien. Choline is een gezonde vetachtige stof die voorkomt in alle natuurlijke vetten. Vooral in dierlijke vetrijke voeding is het goed vertegenwoordigd, zoals eieren, lever en vet vlees. Ook in soja is het te vinden. Choline is een essentieel onderdeel van fosfolipiden, waaruit de membranen van je lichaamscellen bestaan. Voldoende choline is van groot belang voor een goede signaaloverdracht tussen lichaamscellen, vooral in hersen- en zenuwweefsel. Er wordt aangenomen dat voldoende hoge concentraties van choline de hersenen helpen beschermen tegen cognitieve achteruitgang door veroudering en bepaalde vormen van dementie, waaronder de ziekte van Alzheimer.
Alfa-liponzuur
Alfa-liponzuur is de koning der antioxidanten. Deze krachtpatser is namelijk zowel water- als vetoplosbaar, waardoor het door het lichaam in alle weefseltypen, inclusief de hersenen, gebruikt kan worden. Bovendien kan alfa-liponzuur verbruikte voorraden van andere antioxidanten (zoals vitamine C, vitamine E, glutathion en co-enzym Q10) in het lichaam direct regenereren, zodat ze opnieuw door het lichaam gebruikt kunnen worden om schadelijke deeltjes te neutraliseren.
Op basis van deze eigenschappen heeft alfa-liponzuur een breed toepassingsgebied bij degeneratieve aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten, diabetes en insulineresistentie. Alfa-liponzuur is daarnaast een van de krachtigste ondersteuners van een gezond levermetabolisme. Ook kan deze wonderlijke stof het lichaam helpen ontdoen van zware metalen. Alfa-liponzuur passeert de bloed-hersenbarrière en kan zijn regeneratieve en beschermende werk daarom ook in de hersenen doen. Het beschermt de hersenen tegen weefselschade en wordt daarom veel toegepast bij vormen van dementie zoals de ziekte van Alzheimer.
Groene thee
Groene thee is afkomstig van dezelfde plant als zwarte thee, maar is, in tegenstelling tot zwarte thee, niet gefermenteerd. Groene thee barst van de polyfenolen: 30 tot 40% van het drooggewicht van groene thee bestaat uit deze supergezonde stoffen. Polyfenolen zijn krachtige antioxidanten die schade door oxidatieve stress helpen repareren. Ze beschermen de lever tegen schade door de ontgiftingsmechanismen te stimuleren en de levercellen tegen de inwerking van gifstoffen te beschermen. Groene thee is goed voor het hart en de bloeddruk en heeft een bloedsuikerverlagende werking. Een kop thee bevat zo’n 50 tot 150 mg polyfenolen, afhankelijk van de kwaliteit van de thee.
Beweging
Blijf bewegen. Je hoeft niet zwaar te sporten, zolang je elke dag maar lekker in beweging bent. Wandel en fiets, geniet van het land, duin, heide en bos. Bewegen is van groot belang voor een gezonde doorbloeding en stofwisseling. Wanneer je te weinig beweegt is de kans op stagnatie groot. Dan komen voedingsstoffen niet waar ze moeten zijn en worden afvalstoffen onvoldoende afgevoerd, waardoor verouderingsprocessen sneller verlopen.
Gewicht
Overgewicht vergroot het risico op het ontstaan van diabetes, hart- en vaatziekten en ook neurodegeneratieve aandoeningen zoals dementie. Zorg dus voor een gezond gewicht: blijf in beweging en eet voldoende maar niet te veel. Vermijd suiker, snoepen en ongezonde snacks.
Roken, alcohol en drugs
Roken, alcoholgebruik en drugs leveren het lichaam allemaal hun eigen typische gifstoffen. Deze rommel moet je lichaam verwerken en dat kost veel energie. Daarnaast veroorzaken deze gifstoffen oxidatieve stress, wat op zijn beurt zorgt voor razendsnelle degeneratie van je lichaam. Niet alleen je hersenen maar ook je vaten en organen gaan in hoog tempo achteruit, veel sneller dan normaal. Stoppen met roken, drinken of drugs gebruiken is moeilijk, maar niet onmogelijk. Ook jij kunt het. Vraag hulp aan je huisarts; er is hulp in alle vormen en maten beschikbaar. Maak er gebruik van!
Mentale en cognitieve uitdaging
Rust roest. Blijf jezelf uitdagen zodat je al je mentale en cognitieve vermogens benut en gebruikt. Blijf lezen, puzzelen en mooie diepe gesprekken voeren, schrijf je gedichten en speel je muziek, tel met 7 tegelijk terug vanaf 100, breek je sudoku-record, whatever it takes. Nog leuk ook! (Behalve dan dat terugtellen…)
Dinsdag 21 september is het Wereld Alzheimer Dag, met als thema ‘De vele gezichten van dementie’, gekozen door vrijwilligers. Op deze dag vraagt de vereniging extra aandacht voor dementie. De afdelingen van Alzheimer Nederland gaan weer mooie (online) activiteiten organiseren om samen van te genieten én om meer bekendheid te geven aan het onderwerp dementie. Benieuwd naar de activiteiten? Kijk op Alzheimer Nederland.
Heb je vragen over natuurlijke middelen voor je gezondheid? Vraag ons advies! Loop gerust onze winkel binnen, bel ons op of stuur een mail. We helpen je graag.
