Menstruatie; wat zegt het over je gezondheid?

First things first: hoe bepaal je je cycluslengte?

Je telt de lengte van je menstruatiecyclus vanaf de eerste dag van je menstruatie. Dus de dag waarop je bloed verschijnt is dag 1. De laatste dag van je cyclus is de dag voordat je bloeding begint. Mocht je dat nog niet doen, houd dan vanaf nu je menstruatiecyclus bij. Gewoon door een rondje om de datum in het jaaroverzicht voorin je agenda te zetten, bijvoorbeeld. Of, minder 90’s kids: houd het bij in een app. Je cyclus tracken is belangrijk, zodat je weet hoe het met je lijf gaat, je bepaalde terugkerende klachten kunt plaatsen én om onaangename verrassingen in – zeg – de trein te voorkomen.

Hoe bepaal je je eisprong?

In je vruchtbare jaren, zo tussen je 15^e en je 45^e, heb je meestal je eisprong op of rond de 14^e dag voordat je menstruatie begint. Bij een cyclus van 28 dagen is je eisprong dus op dag 14, bij een cyclus van 26 dagen op dag 12, bij een cyclus van 30 dagen op dag 16, enzovoort. Je typische hoi-ik-ben-vruchtbaar vaginale afscheiding en het feit dat je blik nogal enthousiast afdwaalt naar al dat menselijk schoon om je heen is als het goed is trouwens ook een dikke hint.

Vanaf je 45^e raken je eitjes langzaam op en is het normaal dat er in toenemende mate een anovulatoire cyclus tussendoor komt. Een anovulatoire cyclus is een cyclus zonder eisprong. Je kunt dus een perfect regelmatige cyclus hebben en toch niet ovuleren.

Wanneer is een “afwijkende” cyclus problematisch?

Zoals gezegd duurt de gemiddelde menstruatiecyclus zo’n 28-29 dagen, net als de Maan. Maar in het wild varieert die default cyclus binnen gezonde marges zo tussen de 25 en 35 dagen. Alles daaronder en -boven is te beschouwen als een “afwijkende” korte respectievelijk lange cyclus. En gezien de hele Natuur een verrukkelijk ratjetoe van afwijkingen is, hoef je je daar nog helemaal niets van aan te trekken. Tenzij het wél een probleem wordt:

• Als het niet lukt om zwanger te worden;
• Als je menstruatie gepaard gaat met veel pijn;
• Als je cyclus gepaard gaat met tussentijdse bloedingen of bloedingen uit andere plaatsen dan je vagina. Dit kan wijzen op endometriose en is een reden om naar je arts te stappen;
• Als je menstruatie gepaard gaat met andere klachten en symptomen zoals (onverklaarbare) vermoeidheid, burn-outklachten, stressklachten, slaapproblemen, gewichtstoename, spijsverteringsproblemen, pijnlijke borsten of terugkerende ontstekingen.

Overvloedig bloedverlies

Gemiddeld verlies je per menstruatie zo’n 50 tot 70 ml bloed-met-slijm. Dat is in de praktijk natuurlijk niet makkelijk te meten, dus om te bepalen hoe overvloedig je menstrueert kijk je naar hoeveel spullen je nodig hebt om dat bloed op te vangen. Heb je meer dan 1 maandverband of tampon per twee uur nodig, dan spreken we van een overvloedige bloeding. Ook stolsels zijn een indicatie van een erg overvloedige bloeding.

Er zijn verschillende oorzaken voor een overvloedige menstruele bloeding:

• Een cyclus zonder eisprong

Normaal gesproken vormt je eierstok vanaf de eisprong het hormoon progesteron. Progesteron zorgt ervoor dat het doorgroeiende baarmoederslijmvlies wordt omgevormd tot een lekker nestje voor het bevruchte eitje. Zonder progesteron groeit het baarmoederslijmvlies verder door, waardoor de daaropvolgende menstruatie veel overvloediger is. Bij een anovulatoire cyclus, dus een cyclus zonder eisprong, maakt je eierstok geen progesteron aan, waardoor je menstruatie dus (veel) overvloediger is. Dit is de reden dat je richting de menopauze vaker te maken krijgt met zware menstruaties. Ook kun je wél een eisprong hebben, maar alsnog te weinig progesteron aanmaken in de eierstok. Zelfde effect: het baarmoederslijmvlies groeit langer door en je menstruatie wordt erg overvloedig.

Ook bij de hormonale afwijking PCOS (het Poly Cysteus Ovarium Syndroom), kan de eisprong uitblijven waardoor je bloeding erg overvloedig kan zijn. Dit kan ook bij jonge mensen voorkomen.

• Stress & cortisol

Als je stress hebt maak je veel cortisol aan. Cortisol is een stresshormoon dat ervoor zorgt dat je een (veel) langere tijd in actie kunt blijven dan normaal. Onze stressrespons is fysiologisch gezien nog precies hetzelfde als in de oertijd; bedoeld om je te laten overleven onder ongunstige omstandigheden zoals kou, honger, langdurig op de vlucht zijn of in beweging moeten blijven en overleven met fysieke schade (een chagrijnige mammoet heeft je arm eraf gerukt, zoiets). Vet handig. Maar: cortisol zit een goede werking van progesteron in de weg, omdat het dezelfde receptoren kan bezetten. Kort gezegd: als je veel stress hebt doet je progesteron het niet meer goed. Waardoor je allerlei hormonale klachten kunt krijgen, zoals een te zware bloeding en een onregelmatige cyclus.

• Myoom of poliep

Een myoom (vleesboom) of poliep is een goedaardige woekering van het spier- of slijmvliesweefsel van de baarmoeder. Als er een myoom of poliep uitstulpt in je baarmoederholte, kan je baarmoeder niet goed samentrekken. Daardoor sluiten de bloedvaatjes zich niet goed, is het bloedverlies heviger en duurt het langer. Sowieso zijn er in dat geval ook al onderliggend aanwezige hormonale ontregelingen die aanleiding geven tot de groei van een myoom of poliep, zoals oestrogeendominantie (waarover verderop meer).

• Bloedstollingsstoornis

Hevig menstrueel bloedverlies kan ook worden veroorzaakt door een vertraagde bloedstolling. Dit is vaak een genetisch bepaalde bijzonderheid. Vaak komt hevig bloedverlies dan ook voor bij je moeder, oma, zussen of tantes. Lekker onderwerp om eens naar te vragen in het verjaardagskringetje, als je durft. “Zeg oma, …”

Stolsels

Hoe ruimer het bloedverlies, hoe gemakkelijker je lichaam stolsels vormt. Menstruatiebloed hoort eigenlijk niet te stollen – in tegenstelling tot alle andere soorten bloedingen. Stolsels kunnen niet zo gemakkelijk door de baarmoedermond passeren waardoor kramp (en dus pijn) zal toenemen en de bloeding langer duurt.

Een korte cyclus

Een korte cyclus, dus een cyclus van 25 dagen of korter, wordt vaak veroorzaakt door een relatief tekort aan progesteron. Zoals je hierboven kunt lezen ontstaat een tekort aan progesteron bijvoorbeeld richting de menopauze, bij een anovulatoire cyclus of bij aandoeningen zoals PCOS.

Een lange cyclus

Net als een hele korte cyclus kan ook een heel lange cyclus erop wijzen dat je niet ovuleert. Een lange menstruatiecyclus kan daarnaast ook samenhangen met oestrogeendominantie. Bij oestrogeendominantie worden oestrogenen niet goed afgebroken en uitgescheiden, waardoor bepaalde minder gunstige metabolieten van oestrogeen en de effecten daarvan te nadrukkelijk (dominant) aanwezig blijven in je lijf. Symptomen van oestrogeendominantie zijn bijvoorbeeld PCOS, PMS, menstruele migraine, slapeloosheid, emotionele onevenwichtigheid, vorming van goedaardige gezwellen zoals myomen, eierstokcysten en endometriose, cystes en fibromen in de borst, meer kans op afwijkende PAP uitstrijkjes en een verhoogde kans op kanker van de baarmoeder, de baarmoedermond, de eierstok en de borst.

Oorzaken van oestrogeendominantie

Oestrogeendominantie hangt in grote mate samen met insulineresistentie en dus je suikerstofwisseling. Bij een dieet dat te rijk is aan suiker en snelle of bewerkte koolhydraten raakt het insulinemetabolisme gemakkelijk ontregeld, met een hele sloot aan nadelige gevolgen. Insulineresistentie staat aan de basis van (pre)diabetes type 2. Eet minder koolhydraten, geen toegevoegde suikers en beweeg (veel) meer om dit proces te keren. Vooral krachttraining, meer dan duursport, is een onmisbaar onderdeel hiervan.

Een onregelmatige cyclus

Komt vaak voor in de eerste 5 jaar na je eerste menstruatie. Je lichaam moet op gang komen en een stevig hormonaal ritme creëren. Dat kost soms even tijd.

Een onregelmatige cyclus bij vrouwen die al langer menstrueren is vaak een optelsom van mogelijke hormonale ontregelingen. Progesterontekort en oestrogeendominantie kunnen beide een rol spelen. Aan de basis hiervan staat in verreweg de meeste gevallen de schadelijke combinatie van teveel stress met teveel suiker/koolhydraten en te weinig lichaamsbeweging.

Moeilijke doorbraak

Soms breekt je menstruatie moeilijk door. Je ziet dan één of meer van de volgende symptomen of patronen:

1. Je hebt pijn in je onderbuik en/of onderrug (variërend van meerdere dagen tot enkele dagdelen) vóórdat je bloeding begint.
2. Je hebt last van pijnlijke of opgezwollen borsten voordat je bloeding begint.
3. Je houdt veel vocht vast voordat je bloeding begint.
4. Je bloeding is eerst bruin, zwartachtig en/of bevat stukjes/draadjes vóórdat je helderrode of helder-donkerrode (normale) vloeiing op gang komt.

Bovenstaande symptomen passen binnen een energetisch stagnatiepatroon dat in de Chinese Geneeskunde te boek staat als Lever-Qi-stagnatie. Fysiologisch zie je soms daadwerkelijk een stagnatiepatroon, waarbij bloed trager door de lever wordt verwerkt. Dit heeft tot gevolg dat de veneuze terugvloed uit je onderlichaam vertraagt en er stuwing ontstaat in de achterliggende organen en lichaamsdelen (baarmoeder, endeldarm, benen). De aanwezigheid van spataderen en aambeien kan extra in deze richting wijzen. Suiker en alcohol radicaal uit je dieet verwijderen en zorgen voor een goede ontspanning ontlasten je lever en poortadersysteem. Bepaalde kruiden kunnen de stagnatie verder helpen opheffen. Ook acupunctuur kan heel goed helpen bij dit soort stagnatiepatronen.

Een uitblijvende cyclus of (te) weinig bloedverlies

Ter eerste is er natuurlijk The Obvious. Maar als je níét zwanger bent of borstvoeding geeft is een uitblijvende menstruatie meestal niet zo’n goed teken, vooral wanneer je menstruatie een langere tijd (meer dan twee à drie cycli) weg blijft. Mogelijke oorzaken voor een uitblijvende cyclus zijn vooral stress en ondergewicht. Als je te weinig lichaamsvet hebt, is het erg moeilijk om een gezonde hormooncyclus te onderhouden. Je hebt namelijk vetweefsel nodig om vrouwelijke hormonen in op te slaan en aan te maken. Bij excessief sporten, eetstoornissen zoals orthorexia, anorexia, boulimia, structureel lijnen, (teveel) intermittent fasting of snel gewichtsverlies door andere oorzaken kan je cyclus uitblijven. Dit is dus een teken om in acht te nemen!

Ook zware stress kan je cyclus doen uitblijven, zoals bij nare gebeurtenissen en tijdens grote levensveranderingen. Tot slot kunnen bepaalde medicijnen je cyclus laten wegvallen. Vooral antipsychotica, bepaalde antidepressiva, rustgevers en hormonale medicijnen kunnen je cyclus beïnvloeden. Bepaalde aandoeningen tot slot gaan ook regelmatig gepaard met een uitblijvende menstruatie, bijvoorbeeld  schildklieraandoeningen, PCOS, hyperprolactinemie en andere hormonale ontregelingen. Ga altijd langs je arts wanneer je cyclus te lang uitblijft.

Let op: als je menstruatie uitblijft kun je alsnog ovuleren en dus zwanger worden. Neem dus maatregelen als je geen zwangerschapswens hebt.

Een te geringe menstruatie, dus opvallend weinig en/of afnemend bloedverlies, is soms een opmars naar een uitblijvende cyclus en heeft vaak dezelfde oorzaken.

Tussentijdse bloedingen

Tussentijdse bloedingen zijn bloedingen die niet tot je eigenlijke menstruatie behoren. Ze kunnen variëren van spotting (heel licht bloedverlies, kan zowel bruin als rood zijn) tot wat lijkt op een normale menstruele bloeding tot zeer overvloedig. Tussentijdse bloedingen kunnen worden veroorzaakt door myomen, poliepen of hormonale storingen (zoals oestrogeendominantie en/of progesterontekort). Het is altijd verstandig om je arts te raadplegen bij tussentijdse bloedingen om te checken of alles is de haak is.

Voor een aantal problemen en klachten rondom je menstruatie zijn ontzettend goede natuurgeneeskundige interventies beschikbaar. Kom eens langs in de winkel voor een persoonlijk advies!