Kruidenmonografie van koffie
Omdat koffie zoals gezegd een medicinaal kruid is in zijn eigen recht, is het de hoogste tijd om deze prachtige plant eens te bekijken door de lens van de traditionele kruidengeneeskunde. Zo leer je de plant waaraan we zo collectief verknocht zijn beter kennen en kun je het gaan zien voor het krachtige geneesmiddel dat het in essentie is.
In de fytotherapie (= kruidengeneeskunde) worden kruiden beschreven aan de hand van een monografie: een overzicht van alle eigenschappen van de plant in vaste categorieën.
Met liefde, respect en dankbaarheid voor de gulle gaven van de koffieplant presenteer ik je hierbij de monografie van Coffea arabica, jouw dagelijkse bakkie pleur.
Coffea arabica – monografie
Vrijwel dezelfde werking, andere variëteit: Coffea canephora/robusta, Coffea liberica.
Nederlandse naam: koffie. Ook wel: pleur, leut, troost, slemp of slobber.
Plantenfamilie: Rubiaceae
Gebruikte delen: rijpe, geroosterde zaden
Classificatie: stimulant.
Orgaan-affiniteiten: centraal zenuwstelsel, hart, nieren, maag, lever en darm.
Belangrijkste inhoudsstoffen
- Purine alkaloïden, waarvan cafeïne, theobromine en theophylline de belangrijkste zijn. De rijpe zaden bevatten zo’n 1 tot 2% cafeïne, wat neer komt op ongeveer 150 mg cafeïne per kop koffie.
- Chlorogeenzuur;
- Polyfenolen;
- OPC’s
Deze laatste vier zijn allen antioxidanten met uiteenlopende eigenschappen.
Farmacologie
Cafeïne is een centraal stimulerende stof. Dat wil zeggen dat het vanuit de hersenen aanzet tot een verhoogde activiteit van het zenuwstelsel. (Voor de biochemienerds: cafeïne inhibeert de adenosinereceptoren en cAMP phosphodiesterase. Voor de niet-chemienerds: ignore.) Verder heeft cafeïne een positief inotroop en positief chronotroop effect op het hart, wat wil zeggen dat het de hartslag krachtiger maakt (verhoogt de cardiac output) en het hartritme sneller.
Geroosterde koffiebonen prikkelen de nieren en verhogen de aanmaak van maagzuur en gal en verhogen de darmmotiliteit. Koffie drinken maakt je spijsvertering en darmen dus actiever en drijft vocht af.
Traditioneel gebruik
Koffie komt oorspronkelijk uit Ethiopië. In de inheemse medicinale tradities worden geroosterde koffiebonen gebruikt als stimulerend en diuretisch middel. (Diuretisch betekent vochtafdrijvend.) Cafeïne is vaak een ingrediënt in middelen tegen koorts, pijn en griep. Door de adstringerende (= samentrekkend op de slijmvliezen) polyfenolen wordt koffie ook weleens gebruikt bij diarree en keelpijn.
Eigenschappen, werking en gebruik
Stimulant en stemming
Koffie stimuleert het centrale zenuwstelsel door de aanmaak van adrenaline aan te jagen, en wordt toegepast bij slaperigheid, vermoeidheid, verminderde alertheid, verminderde concentratie en een traag denkvermogen. Omdat het ook de afscheiding verhoogt van onder andere serotonine en bèta-endorfinen, krijg je er vaak een euforisch gevoel (betere stemming) en een gevoel van ontspanning door. Als je echter gewend bent om dagelijks koffie te drinken gebeurt er helaas precies het omgekeerde: je lichaam raakt afhankelijk van de stimulant en je zit niet meer lekker in je velletje zónder koffie. Toch jammer. De leuke stimulerende effecten van een “bakkie troost” ervaar je dus alleen als je het maar af en toe drinkt.
Migraine en hoofdpijn
Koffie laat de bloedvaten in de hersenen samentrekken. Door dit effect kan koffie een hulpmiddel zijn bij hoofdpijn (verhoogt het effect van aspirine) en migraine (verhoogt het effect van ergotamine). Let op: dit werkt alleen als je normaal gesproken nooit koffie drinkt. Wanneer je dagelijks of met grote regelmaat koffie drinkt kan dit juist bijdragen aan het ontstaan van hoofdpijn.
Luchtwegen en benauwdheid
Door het bronchodilaterend effect (= luchtwegverwijdend) en het verhogen van het ademritme kan koffie volgens sommige onderzoeken helpen om astmatische klachten te verlichten. Echter, wanneer de astma een relatie heeft met stressklachten is het juist zaak om koffie te vermijden, omdat cafeïne stress aanjaagt.
Fysieke prestaties en sporters
Koffie verhoogt het slagvolume van het hart en versnelt het hartritme. Hierdoor, samen met het verhogen van de vetverbranding en afscheiding van bijnierhormonen (de catecholamines waaronder adrenaline), wordt koffie graag gebruikt door sporters. Koffie kan je sportprestaties verbeteren.
Vetverbranding en afvallen
Door het verhogen van de vetverbranding en het stimuleren van het calorieverbruik, wordt koffie soms aangeraden om het afvallen te bevorderen. Maar koffie verhoogt ook de secretie van insuline, een hormoon dat de vetopslag juist bevordert! Netto is voor de meeste mensen merkbaar dat koffie gewichtsvermindering juist in de weg zit. Chronische stress is in onze tijd namelijk de belangrijkste oorzaak van onwrikbaar overgewicht dat ondanks al je inspanningen maar niet verdwijnt. Werken aan diepe ontspanning en een goede basisenergie (door Rust, Regelmaat en Rebellie) is hier de sleutel.
Spijsvertering en darmperistaltiek
Koffie bevordert de maagsapsecretie en werkt spijsverteringsbevorderend, vooral als je het na de maaltijd drinkt. Hier komt dus het klassieke gebruik vandaan om na een copieuze maaltijd een espressootje te drinken. Als je dagelijks koffie drinkt, keert ook dit effect zich door gewenning langzamerhand om, en kun je zonder koffie juist moeilijker poepen en vallen maaltijden zwaarder als je geen koffie drinkt.
Vochthuishouding
Koffie prikkelt de nieren en heeft een vochtafdrijvend effect. Door dit effect verliest het lichaam ook aan mineralen, waardoor je lichaam te droog kan worden. De reactie van je lijf hierop is om water vast te gaan houden. Dit is waarom dagelijks gebruik van koffie leidt tot vocht vasthouden, meer dorst, meer plassen en een verhoogde bloeddruk. Als je vocht vasthoudt, bijvoorbeeld bij heet weer of vlak voor je menstruatie, is een enkele kop koffie dus een uitstekend medicijn. Je dágelijkse kop koffie is echter hoogstwaarschijnlijk de aanstichter van je probleem.
Hart en bloeddruk
Door de vasoconstrictie (samentrekken van de bloedvaten) werkt het bloeddrukverhogend en wordt het gebruikt bij de neiging tot flauwvallen en duizeligheid door lage bloeddruk. Mensen met een hoge bloeddruk moeten koffie vermijden.
Antioxidanten in koffie
Van koffie wordt vermoed dat het zou kunnen helpen beschermen tegen darmontsteking, darm- en leverkanker en de ziekte van Parkinson (Bron: Verhelst link?). Dit hangt waarschijnlijk samen met de mooie antioxidanten die koffie bevat: chlorogeenzuur, polyfenolen, OPC’s en dimethylsulfoxide. Vanwege de hoge antioxidantwaarde wordt wel gezegd dat koffie voor mensen met een klassieke Westerse voeding (= een voeding met weinig groenten en fruit) een niet te onderschatten bron van antioxidanten is. Dit is natuurlijk een erg kneuzig argument. Want wat er eigenlijk gezegd wordt is dat de Westerse voeding dusdanig arm is aan belangrijke antioxidanten uit groenten en fruit, dat koffie dit tekort kan opvullen. Dat is natuurlijk de omgekeerde wereld: de oplossing is niet om verslaafd te raken aan een antioxidantrijke stimulant maar om meer groenten en fruit te eten. Duh.
Toxicologie en bijwerkingen
Cafeïne is een flink verslavende stof. Het geeft je hersenen een heerlijke opkikker en dat gevoel wil je brein steeds opnieuw ervaren. Excessieve hoeveelheden koffie (dus drie koppen per dag, elke dag) kunnen leiden tot een hoge bloeddruk, hartkloppingen, nervositeit en onrust, slapeloosheid en een slechte spijsvertering.
Energetisch profiel
Als je alle fysiologische werkingen bij elkaar neemt en het netto-effect op het lichaam bekijkt, kun je iets zeggen over het totaalplaatje dat we de energetische werking van de plant noemen.
Van koffie kun je stellen dat het een verdrogend en verhittend karakter heeft. In energetische termen moet je dus geen koffie gebruiken wanneer je lijdt aan een klacht of ziekte die wordt gekenmerkt door hitte of droogte. Denk aan opvliegers (menopauze), droge huid, onrust (onrust wordt traditioneel-energetisch als een vorm van “hitte” beschouwd), piekeren, roodheid van het hoofd en gezicht (zoals bij acné rosacea) en migraine (“stijgende hitte”).
Een energetisch “verdrogend effect” lijdt tot meer denken (meer rationaliteit) en minder voelen (minder emotionaliteit, minder contact met je gevoelsbeleving); een eigenschap die in onze maatschappij erg gewaardeerd wordt. Niet gek dat we er zo collectief op draaien, dus!
Contra-indicaties
Koffie is niet geschikt voor iedereen die te veel in haar hoofd zit, last heeft van stress, zich snel opgejaagd voelt, last heeft van hartkloppingen, een hoge bloeddruk, slaapproblemen, opvliegers, emotionele klachten, vermoeidheid of uitputting.
Zwangeren en zogenden wordt afgeraden om dagelijks meer dan 300 mg cafeïne binnen te krijgen omdat dit kan leiden tot een lager geboortegewicht, een hoge bloeddruk en andere complicaties zoals vroeggeboorte. Afhankelijk van hoe jij je koffie zet komt dat ongeveer neer op maximaal 2 kopjes per dag. Het is verstandig om helemaal geen koffie te drinken tijdens de zwangerschap.
Let op: er zijn grote individuele verschillen in cafeïne-gevoeligheid. Dit heeft te maken met de leverenzymen die cafeïne in je lichaam metaboliseren; deze enzymen zijn genetisch bepaald en je gevoeligheid voor cafeïne is dat tot op zekere hoogte dus ook.
Interacties
Koffie en cafeïne hebben wisselwerkingen met een groot aantal geneesmiddelen, waaronder anticoagulantia (= bloedverdunners) en oestrogenen (= de pil).
Waarom je dus geen koffie moet drinken
Zoals je in bovenstaande monografie hebt kunnen lezen is het dus een prachtig, krachtig geneesmiddel dat in allerlei situaties als medicijn kan worden gebruikt. Geneesmiddelen gebruik je echter niet zomaar zonder reden! Wanneer je het dagelijks gaat gebruiken, werkt het niet langer als heelmiddel maar ontregelt het juist je lichaam. Bovendien ontstaat er een sterke afhankelijkheid: je maakt jezelf tot slaaf van het middel en kunt niet meer goed onafhankelijk functioneren zonder koffie.
Kenmerken van koffieverslaving en koffie-ontregeling
De ontregelende effecten zijn wijdverspreid en voor de meeste mensen heel herkenbaar:
- Verstoring van je natuurlijke hormoonbalans. Dit herken je aan het feit dat je niet meer goed wakker kunt worden zónder koffie. En je minder lekker in je vel zit dan mét je dagelijkse bakkie.
- Ontregeling van je stresshormonen: te veel “aan” staan, niet goed tot rust kunnen komen. Je onrustig voelen.
- Vermoeidheid, het gevoel niet door de dag te kunnen komen.
- Overmatig zweten, trillerig gevoel, innerlijke onrust.
- Instabiele bloedsuikerspiegel: vaak honger hebben, ook als je kortgeleden hebt gegeten.
- Verhoogde vetopslag door de combinatie van een instabiele bloedsuikerspiegel en te sterk geactiveerde stresshormonen.
- Een druk, vol hoofd, piekeren, teveel denken, soms zelfs angstige of zorgelijke gedachten.
- Hoofdpijn, ofwel door geen koffie te drinken (als je ervan afhankelijk bent geworden) ofwel door het drinken van koffie zelf. Veel typen hoofdpijn en migraine hebben een relatie met het regelmatig gebruik van koffie. Iedereen die aan hoofdpijn lijdt zou het minimaal drie maanden niet moeten drinken.
- Slecht slapen en/of moe wakker worden.
Lege batterij
Met koffie werk je harder en presteer je meer dan zonder, omdat het een sterke stimulant is. De kracht en energie die het echter lijkt op te wekken, komen rechtstreeks uit je eigen batterij. Die veel sneller leeg raakt door er zo hard aan te trekken. Dat voel je wanneer je ‘s ochtends doodmoe uit je bed moet komen en de dag niet door komt zonder “je bakkie”.
Koffie in het stresstijdperk
Stress is dé ziekte van onze tijd. We jakkeren onze dag door alsof het onze laatste kans op aarde is om wat gedaan te krijgen. Strevend, haastend en hunkerend jagen we onze ambities na. Het is niet vreemd dat koffie hét middel is waar we naar grijpen, want het doet al deze dingen óók. (Of – psychedelische brainwave – is het andersom?!) Om uit de oneindige vicieuze cirkel van chronische stress te komen is koffie skippen dus het allereerste wat je moet doen: het is immers een letterlijke barrière voor je lichaam om te kunnen ontspannen.
En decafé dan?
Decafé koffie blijft, net als gewone koffie, een medicijn dat je lichaam kan ontregelen als je het dagelijks gebruikt zonder goede reden. Al is deze koffie van de belangrijkste stimulerende stof (cafeïne) ontdaan, de overige fysiologische en energetische effecten (verdrogend en verhittend, spijsverteringsverstorend) blijven in stand. Natuurlijk kun je af en toe een kopje drinken, omdat het zo lekker is. Maar trap niet in de valkuil te denken dat decafékoffie wél geschikt is voor dagelijks gebruik. Dat is het niet.
Ja maar ik kan toch niet zonder koffie?!
Ja maar iederéén drinkt koffie! Dat is superongezellig! Ja maar het is zo lékker! Ik kan niet zonder, dan ben ik niet productief!
Ja, bijna iedereen drinkt dagelijks koffie. We zitten collectief op een dwaalspoor met dit gebruik. Is dat een goede reden om daaraan mee te blijven doen? (Nee.) En ja, koffie is heel erg lekker. Dat is echt zo. Verrukkelijk is het. Crack is óók heel erg lekker, wist je dat?
Ja maar wat moet ik dán elke dag drinken?!
Nou bijvoorbeeld water, kruidenthee (goed afwisselen om een ongewenst medicinaal effect te voorkómen), groentesap zonder fruit, zelf getrokken bouillon, geroosterde cichoreidrank, kefir of kombucha.
Laat het los, laat het gaaaaaaan
Hoe erger jij het vindt dat ik je aanmoedig om dagelijks geen koffie meer te gebruiken, des te verslaafder je er waarschijnlijk aan bent. Als het voelt alsof je iets wordt afgenomen met deze informatie, is dat een indicatie voor afhankelijkheid. Hoe harder je protesteert, hoe belangrijker het dus is om ermee te stoppen.
Zodat je, eens in de zoveel tijd, wanneer je het écht nodig hebt, dubbeldik kunt genieten van dit heerlijke medicijn.
Cheers!
