Wat gebeurt er in het mondslijmvlies?
Het mondslijmvlies bestaat uit verschillende lagen epitheelcellen die samen een beschermende barrière vormen. Het slijmvlies wordt beschermd door speeksel (mucinen), antilichamen (vooral IgA), de mondflora (probiotica) en lokale immuuncellen.
Bij aften raakt die barrière beschadigd, waarna het immuunsysteem overmatig reageert:
- Er is een kleine prikkel of beschadiging
- Afweercellen (T-cellen, vooral CD8) worden te actief.
- Deze afweercellen vallen het eigen slijmvliescellen aan en veroorzaakt schade aan de epitheelcellen.
- Er ontstaat een pijnlijke ontsteking: de aft.
Aften zijn het gevolg van een overactieve immuunreactie in het mondslijmvlies. Een verminderde speekselproductie (door stress, uitdroging, syndroom van Sjögren of medicatie) maakt het slijmvlies kwetsbaarder.
Waarom een verlaagde weerstand een rol speelt
Wanneer de algemene of mondweerstand vermindert (bij stress, slaaptekort, ziekte of menstruatie), is de balans tussen immuunactivatie en -remming verstoord.
De slijmvliezen worden dan gevoeliger voor ontstekingsreacties, waardoor T-cellen sneller overreageren op prikkels die normaal onschuldig zijn. Daarnaast kan bij lage weerstand ook de speekselproductie en -kwaliteit verminderen, wat de beschermende barrière verder verzwakt.
De rol van het Common Mucosal Immune System
Alle slijmvliezen in het lichaam — mond, darmen, longen en urogenitaal gebied — vormen samen één groot verdedigingsnetwerk: het Common Mucosal Immune System (CMIS).
Een ontsteking in de darmen kan daardoor invloed hebben op het mondslijmvlies.
Dat verklaart waarom aften vaker voorkomen bij aandoeningen zoals:
- Coeliakie (glutenintolerantie)
- Ziekte van Crohn of Colitis ulcerosa (ontstekingen in dunne- of dikke darm)
- Behçet-syndroom en Sjögren (beide gelinkt aan Reuma)
- HIV-infectie
De mond kan dus reflexgebied zijn van de algehele mucosale gezondheid.
Welke tekorten kunnen een rol spelen?
Bepaalde voedingstekorten verhogen de kans op aften, met name:
Deze stoffen zijn nodig voor de regeneratie van epitheel en een goed functionerend immuunsysteem. Tekorten kunnen leiden tot kwetsbaarder slijmvlies en ontregeling van het immuunsysteem.
Voeding die je beter even laat liggen
Ananas, papaya, kiwi en mango bevatten eiwitsplitsende (proteolytische) enzymen:
- Bromelaïne (ananas)
- Papaïne (papaya)
- Actinidine (mango, kiwi)
Ze kunnen dus fantastisch zijn voor je spijsvertering maar… deze enzymen kunnen ook de eiwitten van je mondslijm afbreken. Bij gevoelige mondslijmvlies kunnen ze de epitheelbarrière aantasten en lokale ontstekingsreacties uitlokken. Vruchten(sappen) kunnen een trigger zijn waardoor sneller aften ontstaan of bestaande aften verergeren.
Bij wie komt het vaker voor?
- Tieners en jong volwassen krijgen het vaakst aften door slaapgebrek en een andere leefstijl waarin ze meer bewerkte voeding eten en minder vitaminen binnenkrijgen. Verandering in de hormoonhuishouding kan ook een rol spelen.
- Beugeldragers met de zogeheten ‘slotjes’ op de tanden waardoor makkelijker beschadiging van het slijmvlies ontstaat.
- Vrouwen zijn er gevoeliger voor dan mannen vanwege schommelingen in de hormoonhuishouding, maar ook het gebruik van de anticonceptiepil kan het mondslijmvlies gevoeliger maken.
- Mensen met een lage weerstand of door ondervoede personen.
- Vegetariërs en veganisten hebben vaker een tekort aan B12, foliumzuur en ijzer en dat vergroot de kans.
- Eerder genoemde aandoeningen van het slijmvliesimmuunsysteem en immuunziekten.
- Bij chemo- en immuuntherapie. Chemotherapie beschadigt snel delende cellen en het mondslijmvlies vernieuwt zich juist snel. Daardoor ontstaat mucositis (ontsteking van het slijmvlies), waarbij aftenachtige zweertjes kunnen optreden.
Risico verminderen
- Goede mondhygiëne met milde mondspoelingen (bijvoorbeeld zoutoplossing, biologische aloëvera-sap, kamillethee).
- Voldoende hydratatie en voeding met zachte, niet-zure, pittige of harde producten.
- Zachte tandenborstel en een tandpasta zonder verstorende schuimmiddelen, zoals sodium lauryl sulfate (SLS) of sodium dodecyl sulfate (SDS).
Zijn aften een terugkerend probleem, kom bij ons langs dan kunnen we je adviseren.
Thuisarts.nl
