Medicijnen uit de natuur, ook voor de ontwikkeling van reguliere medicatie
Graag wil ik verder ingaan op het feit dat de helft van alle geneesmiddelen afkomstig is van planten en dieren: waarom is dit een bedreiging voor het voortbestaan van de mens?
Op dit moment wordt er nog steeds gespeurd naar planten waar medicatie uit gewonnen kan worden of die kunnen dienen als inspiratiebron om stoffen uit na te maken. Een uitstervende beroepsgroep waar de farmaceutische industrie nog gebruik van maakt zijn de zogenaamde etnofarmacologen. Dit zijn mensen die zeer goed opgeleid zijn in het herkennen van geneeskrachtige planten in de natuur. Zij trekken het tropisch oerwoud in op zoek naar nieuwe geneeskrachtige planten. Zij kunnen op zicht zien van welke familie een plant afstamt en welke geneeskrachtige stoffen zo’n plant kan bevatten.
Als een etnofarmacoloog een interessante plant vindt, wordt er een monster van meegenomen naar het laboratorium voor verder onderzoek. Er wordt gezocht naar de geneeskrachtige stoffen die gebruikt kunnen worden voor de ontwikkeling van nieuwe medicatie. Christophe Wiart is zo’n etnofarmacoloog. Zijn werkterrein is het oerwoud van Maleisië en hij zet zich enorm in voor behoud van dit tropisch oerwoud.
Zie ook: Kruiden als medicijn
Antibioticaresistentie en kruiden als nieuwe bron
De farmaceutische industrie richt zich nu op het zoeken naar nieuwe antibioticabronnen in de natuur, zoals in het tropisch oerwoud en in grotten. Waarom wordt op die plekken gezocht naar antibioticabronnen?
Het oerwoud is een plek waar de competitie onder planten, bomen, insecten en andere dieren heel hoog is voor hun voortbestaan. Hierdoor maken planten veel chemicaliën aan om zich te kunnen verweren. Een groep van die sterkste stoffen die planten aanmaken zijn de alkaloïden. Dit zijn de meest gebruikte stoffen uit planten om medicatie van te maken. Alkaloïden hebben vele eigenschappen en één daarvan is dat ze antibacterieel werken. Daarnaast zijn ze ook pijnstillend. Waarover later meer. Het feit dat bepaalde alkaloïden antibacterieel werken, zorgt ervoor dat ze heel belangrijk zijn als mogelijke nieuwe bron voor nieuwe antibioticasoorten.
Er wordt in grotten gezocht omdat hier zeer veel micro-organismen leven die onder moeilijke omstandigheden moeten strijden om het beetje voedsel dat aanwezig is. Hierdoor maken ze stoffen aan die potentieel interessant kunnen zijn, zoals antibiotica.
Nachtmerriebacteriën
Momenteel neemt de toename van antibioticaresistentie hand over hand toe. In Amerika lopen twee miljoen mensen per jaar de zogenaamde ‘nachtmerriebacteriën’ op waar geen antibiotica tegen bestand is. In Amerika sterven momenteel jaarlijks 23.000 mensen aan deze superbacteriën. Antibioticaresistentie neemt zo toe omdat er wereldwijd te onzorgvuldig met de verstrekking wordt omgegaan. Voor sommige niet-levensbedreigende ziekten wordt bijvoorbeeld nog steeds antibiotica voorgeschreven.
Wapenwedloop voor het ontwikkelen van nieuwe antibiotica
Eigenlijk is er een wapenwedloop aan de gang om nieuwe antibiotica te ontwikkelen. Wereldwijd sterven er nu rond de 700.000 mensen per jaar aan antibioticaresistentie, maar in 2050 wordt geschat dat het om miljoenen mensen zal gaan. Antibiotica hebben de vooruitgang in de geneeskunde enorm geholpen omdat daardoor invasieve ingrepen (zoals bijvoorbeeld operaties en transplantaties) beter mogelijk werden. Alleen heeft daarbij antibioticaontwikkeling heel lang weinig aandacht gekregen omdat het kortdurend gebruikt wordt en daardoor weinig bijdraagt aan de winst van farmaceutische bedrijven. Maar los hiervan is bij lang gebruik ook de kans op resistentie aanwezig waardoor het medicijn alleen kortdurend ingezet kan worden.
In de afgelopen 50 jaar zijn er maar drie nieuwe soorten antibiotica bijgekomen. De eerste antibiotica zijn ontstaan uit een schimmel, ook een natuurproduct. Planten zijn veelbelovend als mogelijke nieuwe antibioticabron en momenteel zijn er natuurlijke stoffen die potentieel interessant zijn, maar nog niet goed genoeg om in te zetten voor mensen. Meer onderzoek is dus hard nodig.
Afbraak tropisch oerwoud
Maar hier ontstaat ook meteen het probleem, want het tropisch oerwoud van landen als Brazilië, Sumatra/Indonesië en Maleisië wordt in rap tempo afgebroken om plaats te maken voor sojabonenplantages (voor veevoer) en palmolieproductie (voor de levensmiddelen- en schoonmaakindustrie). Hiermee verdwijnt in moordend tempo eeuwenlang gevormde bronnen van nieuwe medicatie in planten. Er zijn nog heel veel planten in het oerwoud niet geïdentificeerd, maar op deze manier wordt ons deze kans ook ontnomen om ze te ontdekken.
Als er geen nieuwe medicijnen in de natuur worden ontdekt, dan betekent dat op termijn dat we teruggaan naar de middeleeuwen om infecties te bestrijden. Dat is dus een gevaar van het uitsterven van planten voor onze gezondheid.
Alkaloïden als bron voor pijnstillers: de opiodencrisis in Amerika
Een andere bron van een belangrijke alkaloïde uit de natuur is de Slaapbol, ook wel de bron van opium. Regulier gebruikte opiaten in medicijnen zijn oorspronkelijk hieruit afgeleid. Opiaten zijn pijnstillende middelen die de werking van opium hebben of nabootsen.
Momenteel woedt er in Amerika een enorme epidemie met mensen die verslaafd zijn aan zware pijnstillers als Oxycodon. De Amerikaanse regering heeft besloten om schoon schip te maken met de farmaceutische bedrijven die ten koste van alles winst willen maken op de verkoop van deze zeer veel en ongebreideld voorgeschreven pijnstillers die in Amerika al tot 48.000 doden (2017) hebben geleid. Deze pijnstillers worden gebruikt door 12 miljoen Amerikanen waarvan er 2.5 miljoen verslaafd aan dit medicijn zijn.
Deze pijnstiller is in Nederland de laatste tijd steeds meer in het nieuws omdat Oxycodon ook hier steeds vaker wordt voorgeschreven en natuurlijk ook hier vrij snel tot verslaving leidt. Oxycodon en andere opiaten zijn weliswaar chemisch gecreëerde stoffen, maar de oorsprong hiervan is terug te voeren naar de opiumplant Papaver somniferum (de Slaapbol).
Er zijn lichte opiaten, zoals het vrij onschuldige codeïne in hoestdrank. Voorbeelden van het zware spul zijn Oxycodon en het relatief nieuwe medicijn Fentanyl, dat dertig tot vijftig keer sterker is dan heroïne. Die middelen zijn alleen bedoeld voor de behandeling van patiënten met extreme, chronische pijn. Vooral de zwaardere middelen zijn sterk verslavend. Hoe vaker je ze gebruikt, hoe meer je ze nodig hebt voor hetzelfde effect. Daarnaast is ook de illegale drug heroïne een opiaat.
Ontwikkeling medicatie en gebruik van planten
Zo kun je dus zien hoe plantenstoffen als bron voor medicatie gebruikt worden voor de vervaardiging van nieuwe medicatie. Alleen sommige plantaardige stoffen zijn zeer moeilijk na te bouwen, waardoor eigenlijk de hele plant gebruikt moet worden voor zijn geneeskracht. ‘Het geheel levert meer dan de afzonderlijke delen’, noemt men dat. Hier zit voor de farmaceutische industrie geen verdienmodel in: zij willen geïsoleerde bestanddelen zodat ze deze kunnen namaken en patenteren.
De zoektocht naar plantaardige stoffen in de oerwouden voor nieuwe medicatie kost enorm veel tijd. Niet alleen moeten de planten gezocht en geïdentificeerd worden, maar de chemische bestanddelen moeten ook in laboratoria worden onderzocht en getest. Daarna moet het eventuele nieuwe medicament ook nog onderzocht worden in menselijke proeven qua veiligheid. Dit hele traject duurt minimaal 10 jaar. Wat betreft antibioticaresistentie hebben wij deze tijd eigenlijk al niet meer.
Tot slot
75-90% van de huidige wereldbevolking is nog steeds afhankelijk van natuurlijke middelen. Alleen in het westen hebben we ruime toegang tot moderne medicatie die ons wordt voorgeschreven door artsen en (meestal) wordt vergoed door onze zorgverzekering.
Op dit moment is zeker 25% alle geneesmiddelen afkomstig van planten. Er zijn 300.000 plantensoorten bekend. Minder dan 5% van de 160.000 planten die in tropische gebieden groeien is getest op medicinale toepassing. En dan zijn er ook planten die we nog niet kennen! Er ligt dus nog een schat aan natuurlijke geneesmiddelen te wachten om ontdekt te worden.
Maar er zijn momenteel veel bedreigingen. Door monocultuur, consumptie, veeteelt, verstedelijking en industrialisatie verdwijnen er in rap tempo allerlei plantensoorten. Er worden enorme stukken amazone-oerwoud gekapt om soja te verbouwen om dieren te voederen voor de vleesindustrie. En in Indonesië wordt enorm veel oerwoud opgeofferd aan palmolieproductie voor de voedingsmiddelenindustrie. Hiermee verspelen we de kans op het vinden van nieuwe remedies.
We zijn met alles wat leeft in de wereld een keten die met elkaar verbonden is. Als de bomen en planten verdwijnen, dan bestaat de kans dat de mensheid ook ophoudt te bestaan. Het vernietigen van de oerwouden staat praktisch gelijk aan zelfmoord, we hebben de planten en bomen nodig voor ons voortbestaan. Als bron van medicijnen tegen allerlei ziekten en om de klimaatopwarming tegen te gaan. Bomen en planten zijn de longen van onze aarde.
Wat kun je zelf ondernemen tegen het uitsterven van planten?
- Steun goede doelen die zich inzetten voor het behoud van het tropisch oerwoud zoals Milieudefensie, Wereld Natuur Fonds, Rain Forest Alliance, World Rainforest Movement, Greenpeace, Novib.
- Stem op partijen die zich inzetten voor het milieu
- Maak bewuste keuzes met consumeren. Consuminderen in plaats van consumeren.
- De oorzaak van ontbossing is net als die van lucht- en watervervuiling vooral de groeiende vraag naar consumptiegoederen. Het is nog steeds het Westen dat verreweg de grootste vraag naar grondstoffen heeft. Bossen verdwijnen om etenswaren en spullen van te maken die wij op dagelijkse basis gebruiken. De palmolie in onze koekjes, de tuinmeubelen op ons balkon en de soja in de voederbakken van onze plofkippen: ze zijn vaak afkomstig van land waar ooit bos stond. Bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen en gebruikmaken van grondstoffen die op mens- en milieuvriendelijke wijze tot stand zijn gekomen. Een verantwoorde productie van (onder andere) palmolie is wel degelijk mogelijk!
- Kies voor een veganistische of vegetarische leefstijl, hierdoor hoeft er minder soja en mais verbouwd te worden en is er minder CO2-uitstoot door de intensieve veeteelt. Of wordt op zijn minst anders flexitariër.
- Kies voor voedsel met keurmerken zoals EKO, Demeter, Planetproof, Rainforest alliance, UTZ, Fairtrade, ASC, Beter leven, MSC (top 10 van MIlieucentraal). Koop zo veel mogelijk lokaal geproduceerde producten zodat er minder transport van consumptiegoederen nodig is .
- Stel vragen in de supermarkt over de hoeveelheid plastic die gebruikt wordt bij groente en fruit en over waar producten vandaan komen.
DE MACHT LIGT BIJ ONS DE CONSUMENT! ALS WIJ DIE PRODUCTEN NIET MEER WILLEN KOPEN DAN KOST HET DE VERKOPER GELD EN DAN GAAN BEDRIJVEN AANPASSINGEN MAKEN, GEEN VERKOOP = GEEN WINST!
- Als je kleding koopt, kies dan voor duurzame biologische kleding en schoenen; laat fast fashion liggen.
- Steun de circulaire economie; dus maak gebruik van bestaande goederen en diensten, zoals tweedehands meubelen, kleding, fietsen en apparaten. Leen van elkaar apparaten die je maar één keertje nodig hebt. Er zijn hier ook allerlei buurtinitiatieven voor.
- Wees kritisch over antibioticagebruik. Heb je het echt nodig of kan je het ook nog op een andere (natuurlijke) manier aanpakken?
- Koop je producten die uit hout vervaardigd zijn zoals meubels en papier? Let er dan op dat het een FSC-keurmerk heeft. Zo wordt illegale houtkap zo veel mogelijk tegengegaan. Wees daarnaast zuinig met papier. Print niet ieder document uit als dat niet nodig is.
- Kies voor groene energie en probeer waar mogelijk je huis te verduurzamen en je afval te scheiden. Maak je huis schoon met ecologisch afbreekbare schoonmaakmiddelen
- Denk na over hoe vaak je de auto pakt, kun je ook op een milieubewustere manier naar je plek van bestemming?
- Plant je tuin vol met bijvriendelijke planten en bloemen zodat de natuur ondersteund wordt.
- Vermijd producten die met glyfosaat verbouwd worden zoals de intensieve veeteelt.
Heb je zelf nog meer ideeën? Deel het met ons en inspireer anderen! Vanzelfsprekend gebruikt Van der Pigge geen bedreigde of zeldzame kruiden in zijn kruidenproducten.
