Lijnzaad – Linum Usitatissimum

Latijnse naam

Over de familie waar vlas toe behoort kan ik kort zijn: vlas hoort bij de Linaceae ofwel vlasfamilie.

De naam van planten kan altijd in twee, soms drie deelnamen worden geknipt. De eerste naam is de geslachtsnaam, de tweede de soortnaam en als er een derde naam aan is toegevoegd, dan is dat de ondersoortnaam.

Soms zeggen die namen niets over de plant, bijvoorbeeld omdat ze vernoemd zijn naar de ontdekker van de plant. Maar er zijn ook planten waarbij de naam wel iets zegt over de plant. Zo ook bij vlas.

Linum betekent vlas. Usitatissimum betekent meest gebruikte.

Herkenning

Vlas is een kruid. De plant heeft smalle, korte stengelbladeren zonder bladsteel die min of meer langs de stengel groeien; ze gaan niet zo opzij. De stengels staan rechtop en vertakken zich hoger in de stengel.

Bovenaan de stengel komen in juni/juli de bloemen. De vijf kroonbladeren (gekleurde bloemblaadjes) zijn wit of blauw of iets daartussenin. Ze vallen op, want ze zijn vrij groot, ca. 15 mm lang (de groene kelkbladeren daaronder zijn een stuk kleiner). De plant kan tot ca. een meter hoog worden. De zaden van de plant (die voor je voor lijnzaad gebruikt), rijpen in augustus en september.

De plant kan zichzelf bestuiven.

Voorkomen

Vlas komt van oorsprong uit het Middellandse Zeegebied en West-Azië. Als landbouwgewas is het al meer dan 8000 jaar in gebruik. In latere tijden raakte het ook in Nederland als landbouwgewas in gebruik. In Nederland wordt de plant al honderden jaren geteeld als landbouwgewas, al is deze teelt wel sterk afgenomen. De plant komt met name via bloemrijke plantenmengsels op. Daarnaast wordt vlas ook wel geteeld voor de toepassingen (zie de volgende kop).

Vlas staat graag op goed water doorlatende grond, oftewel (vrij) droge grond. Hij heeft een voorkeur voor zandgrond of leem of een combinatie daarvan. Vlas is goed bestand tegen wind, maar niet tegen zeelucht (zout).

Toepassingen

Vlas heeft drie toepassingen: als voeding (de zaden en de olie), als linnen voor kleding en als isolatiemateriaal.

Linnen

Om linnen te krijgen worden er vezels gewonnen uit de bast van de plant. Linnen wordt onder andere gebruikt voor kleding, tassen, tafelkleden en gordijnen.

Isolatiemateriaal

Bij de productie van linnen, blijven er reststoffen over van de plant. Van deze reststoffen kan je platen isolatievlas maken. Ecologisch verantwoord dus en ook duurzaam, want deze platen gaan lang, heel lang mee.

Lijnzaadolie

Uit de zaden van vlas kan je lijnzaadolie persen. Voor het geval je denkt, dat kan ik zelf gaan telen: ja dat kan wel, maar er zitten wel gifstoffen in de plant (cyanogene glycosiden, die in het lichaam worden omgezet in cyanide/blauwzuur). Deze worden sterker als je ze mengt met water. Dat is dus wel iets om rekening mee te houden.

Lijnzaad heel en gemalen omega 3

Lijnzaad is rijk aan omega-3-vetzuren en dan specifiek alfa-linoleenzuur (ALA). Vis en algen bevat ook omega 3, maar dan in de vorm van EPA/DHA. Dit zijn andere vetzuren. Lees meer daarover in dit blog. ALA kan wel in kleine hoeveelheden omgezet worden in EPA en DHA. Dit zijn echter zulke kleine hoeveelheden, dat we daar niet zo heel veel aan hebben.

Bewaren

Vanwege de vetten die erin zitten kan je lijnzaad het beste gemalen in de koelkast bewaren, maar nog beter is het om lijnzaad heel te kopen en zelf fijner te maken, bijvoorbeeld met een vijzel of een koffiebonenmaler. Zo kan je de stoffen uit lijnzaad optimaal benutten!

Slijmstoffen

Het zaad van de lijnzaad bevat behoorlijk wat slijmstoffen, oplopend tot 12%. Deze slijmstoffen kunnen je darmen helpen om beter te bewegen en voedsel beter te transporteren. Los maar eens gemalen lijnzaad op in water, je krijgt dan een soort behangplaksel.

Eiwitten

Lijnzaad bevat ook behoorlijk veel eiwitten (tot wel 25%) en daarnaast alle essentiële aminozuren. Dus dat is welkom in een vegetarisch of veganistisch eetpatroon.

Vezels

Lijnzaad bevat zowel onoplosbare als oplosbare vezels; onoplosbare vezels bevatten cellulose en lignine, terwijl oplosbare vezels bestaan ​​uit slijmgom.

Lignanen

Lignanen zijn een groep stoffen die vallen onder de ruwvezels. Lignanen vallen ook onder fyto-oestrogene plantaardige stoffen. Deze stoffen zitten ook in soja, granen, peulvruchten, pistachenoten, pompoenpitten en zeewier. Ze kunnen hormonen binden. Dit kan waardevol zijn om mannen en vrouwen met hormonale klachten te helpen, zoals bij de overgangs- of prostaatklachten.

Blauwzuur

Blauwzuur wordt nog weleens genoemd als een gevaar bij het innemen van lijnzaad, maar de natuur heeft dat mooi opgelost, want het blauwzuur uit lijnzaad is voor het lichaam moeilijk opneembaar. Zodra je het eet, wordt het in de zure maag onschadelijk gemaakt. Mocht je toch nog wat opnemen dan bevat je lichaam nog wat enzymen om het tevens wederom onschadelijk te maken. Bijvoorbeeld het enzym rhodanase. (Bron: boek Geert Verhelst – Groot Handboek van Geneeskrachtige Planten)

De werking van lijnzaad

Onderzoek lijkt erop te wijzen dat lijnzaad de bloeddruk, bloedglucosewaarden en aggregatie van bloedplaatjes kan verminderen. Ook heeft het een positief effect op de maaglediging, darmflora en stoelgang.

Toepassingen

Lijnzaad wordt vooral veel gebruikt bij obstipatieklachten. Het geeft meer volume aan de darminhoud, dus alles glijdt makkelijker door je darmen. Lijnzaad helpt de darmen op een natuurlijke manier om beter te bewegen.

Daarnaast lijkt het erop dat het ook helpt bij diabetesklachten, cholesterolproblemen en bloeddrukproblemen. Belangrijk hierbij is wel om je waarden goed te monitoren en eventueel te overleggen met je arts.

Dosering

Gemalen of heel lijnzaad gebruik je over het algemeen in doseringen van 20-30 gram per dag. Ja kan het mengen met voedsel (bijvoorbeeld in de yoghurt) of verwerken in gebakken producten zoals brood en taart.

Contra-indicaties lijnzaad

• Slokdarm- of darmobstructies
• Ileus
• Darmverlamming
• Ziekte van Crohn
• Colitis
• Bedlegerigheid
• Verstoorde schildklierfunctie (vooral bij hogere dosis)
• Zwangerschap i.v.m. aanwezige lignanen (kan baarmoederstimulerend werken)
• Allergie voor lijnzaad

Contra-indicaties lijnzaadolie

• Bloedverdunnende medicatie of bloedingsstoornissen
• Zwangerschap

Wil je meer weten over gezondheidstoepassingen of mogelijke risico’s omtrent het innemen van lijnzaad? Lees dan hier verder.

Wil je meer lezen over andere zaden? Lees hier verder.