Herderstasje – Capsella bursa-pastoris

Familie

Herderstasje is een kruid uit de kruisbloemenfamilie of Brassicaceae.

De planten uit deze familie zijn kruiden met verspreid staande bladeren. Deze kruiden hebben vier kroon- en kelkbladeren en meerzijdig symmetrische bloemen. Ze hebben doorgaans zes meeldraden (staafjes in de bloem), waarvan er twee korter zijn dan de anderen. De vruchtjes worden bij deze familie hauwtjes genoemd. In het algemeen kan je zeggen dat bijna alle planten van deze familie voor de meeste Nederlanders als onkruid te boek staan. Zo ook herderstasje.

Het herkennen of determineren van planten uit de kruisbloemenfamilie is vaak (bij met name de lage planten) erg lastig, omdat veel soorten sterk op elkaar lijken. Daar komt nog bij dat ook de bloemen van de planten erg klein zijn en er soms een loep nodig is om de plant op naam te brengen. Gelukkig zijn er tegenwoordig best goede apps (voor planten gebruik ik meestal de Flora Incognita app) die dat probleem vaak kunnen oplossen.

Naast herderstasje zijn de bekendere planten uit deze familie radijs, koolzaad, pinksterbloem, judaspenning (zowel wilde judaspenning (Lunaria rediviva) en tuinjudaspenning (Lunaria annua)). Ook de koolsoorten vallen onder deze familie. Daarnaast vallen onder andere de vele soorten veldkers (Cardamine) onder deze familie. Deze zijn wellicht minder bekend, omdat ze beschouwd worden als onkruid, maar komen samen doorgaans wel meer voor in tuinen dan de eerder genoemde planten.

Naamgeving

De naam herderstasje vindt zijn oorsprong in de zaadhulsjes van de plant, die de vorm van een herderstasje hebben. Ook de Latijnse naam verwijst hiernaar. ‘Capsella’ betekent in dit geval ‘tas’ en ‘bursa-pastoris’ betekent ‘herderstas’ of ‘herdersbuidel’.

Herderstasje komt van nature voor in Nederland. Het is een klein plantje dat ruim een halve meter hoog kan worden. Het heeft een wortelrozet (een bladkrans onderaan de bladsteel) en verder enkele verspreid staande bladeren. De plant staat rechtop. Bovenin de stengel zitten de bloemen. Wanneer de bloemen bevrucht zijn, ontstaan de hauwtjes (zaadhulsjes). Deze zijn driehoekig tot hartvormig van vorm. Daar heeft de plant zijn naam ook aan te danken; ze hebben de vorm van herderstasjes.

Herderstasje past zich aan de omgeving aan en kent zodoende een grote variatie in uiterlijk: de grootte van de plant, de hoeveelheid van de bloemen en de hauwtjes, als ook de vorm van de bladeren wordt (mede) bepaald door waar de plant groeit. Dat maakt het determineren er niet makkelijker op. Gelukkig zijn de hauwtjes wel heel herkenbaar. Als de plant klein is, lijkt hij op zandraket (Arabidopsis thaliana), maar die heeft niet die zeer herkenbare herderstas-hauwtjes.

Geschiedenis

Hippocrates gebruikte het kruid al voor de baarmoeder (460 – 377 v.C.). Het kruid werd vanaf de middeleeuwen veel gebruikt om zijn bloedstelpende eigenschappen. Na de middeleeuwen werd het kruid gebruikt tegen zowel inwendige als uitwendige bloedingen. In de Eerste Wereldoorlog werd het kruid op het slagveld ook gebruikt om wonden te stelpen.

Voorkomen

Herderstasje is, zoals ik dat zelf noem, omgekeerd verstoringsgevoelig; hij komt voor op plekken die door de mens verstoord zijn. Daarom vind je ‘m ook zo veel in tuinen. De plant kan slecht tegen schaduw en heeft een voorkeur voor een vrij droge grond. Je vindt ‘m tussen de tegels, maar ook bij geschoffelde grond (want dan is de grond “verstoord”). Herderstasje is niet al te kritisch op de bodem; hij is overal in het land te vinden. Als de omstandigheden goed zijn, wordt de plant hoger en maakt hij meer bloemen, dan wanneer de omstandigheden niet goed zijn.

Het is geen kritische soort ten aanzien van de bodem (maar bij betere omstandigheden, wordt de plant wel groter).

In de natuur kom je de plant niet veel tegen, omdat daar veel minder verstoring van de bodem plaatsvindt.

Herderstasje leeft maar enkele maanden. Er komen meerdere generaties per jaar voor.

Gezondheidstoepassingen herderstasje

Het kruid bevat een specifieke peptide met bloedstelpende eigenschappen. Daarnaast bevat het nogal wat looistoffen en flavonoïden die samentrekkend werken in en buiten het lichaam. Het kruid wordt van oudsher ingezet bij overvloedige menstruatie, maar ook bij bloedingen door een vleesboom of na een bevalling. Daarnaast werkt het kruid bloeddrukregulerend doordat het kruid choline, acetylcholine en histamine bevat. Het kan dus – naar gelang de situatie – zowel de bloeddruk verlagen als verhogen.

Uitwendig wordt het kruid gebruikt bij bloedende wonden, oppervlakkige wonden en neusbloedingen.

Waarschuwing

Kruiden kunnen altijd een interactie hebben bij ziekte, zwangerschap, borstvoeding en medicatie, raadpleeg daarom altijd een deskundige.