Het fundamentele knelpunt in de discussie over vlees
Een groot aantal mensen is ervan overtuigd dat volledig plantaardig eten de allerbeste oplossing is voor de planeet en de dieren. Vaak vloeit uit deze kernovertuiging de gedachte voort dat plantaardige voeding dus ook de gezondste eetstijl is voor mensen. Dat is helaas een vergissing: mensen hebben dierlijke voeding nodig – in kleinere of grotere mate – om lichamelijk in stralende gezondheid te kunnen verkeren.
Deze twee botsende werkelijkheden – mensen hebben lichamelijk gezien vlees nodig EN het produceren van vlees verwoest de planeet – creëert twee verschillende uitgangspunten om veganistisch te willen eten:
1. Plantaardig eten als spiritueel-filosofisch principe
Vanuit spiritueel-filosofisch standpunt kun je beargumenteren dat er geen onderscheid is tussen de gezondheid van de planeet en de gezondheid van de mens. Een prachtige uiting hiervan was te lezen in een interview met Lobke Faasen, ontwikkelaar en initiatiefnemer van de Schijf for Life, het plantaardige tegengeluid van de welbekende (en omnivore) Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Toen zij gevraagd werd waarom veganistische voeding gezonder zou zijn dan omnivore voeding, was haar antwoord: “omdat het veel duurzamer is waardoor het urgent wordt voor iedereen om erop over te schakelen.” Toen de journalist aangaf te willen praten over de menselijke gezondheid, vond dat bij Lobke geen weerklank, omdat die twee zaken – mens en planeet – voor haar niet los staan van elkaar.
2. Plantaardig eten als opofferend handelen vanuit mededogen
Mensen zijn van nature omnivoren (waarover verderop meer), en een veganistische eetstijl is in die zin “onnatuurlijk” te noemen: het kan wel, maar het vergt veel meer aandacht, tijd en energie om goed uit te voeren dan een omnivore eetstijl. Om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen moet je continu alert blijven op de juiste samenstelling van je voeding. Bovendien heb je supplementen nodig om niet ziek te worden.
Dit lukt niet iedereen, en wij zien dan ook een groeiende groep mensen die ziek zijn geworden van hun onvolwaardige plantaardige eetstijl. Plantaardig eten kun je in die zin zien als een vorm van het liefdevol opofferen van je tijd en aandacht en soms zelfs een deel van je vitaliteit, ten behoeve van de gezondheid van de planeet voor de generaties die na ons komen. Volgens deze visie is volledig plantaardig eten een persoonlijk offer dat je maakt ten behoeve van de planeet – en met regelmaat ook ten koste van jezelf.
Slecht nieuws: dierlijk voedsel is gezond
Beargumenteren dat vlees erg gezond is, stuit momenteel begrijpelijkerwijs op nogal wat weerstand. We willen immers allemaal graag gezond worden en blijven, en als je mensen informeert over de gezondheidsvoordelen van dierlijke voeding en deze adviezen daadwerkelijk worden opgevolgd, leidt dat niet tot de verkleining van de bio-industrie en het afnemen van de druk op het klimaat waar we allemaal zo naar streven. Dit is voor velen – terecht – een pijnlijke en lastige werkelijkheid.
Dit wringen heeft geleid tot het ontstaan van allerlei mythen en misverstanden over vlees eten. Als natuurgeneeskundige vind ik het belangrijk om je te informeren over de rol en functie van vlees eten. Ik vind het belangrijk om een helder onderscheid te blijven maken tussen de oeroude, fundamentele menselijke behoefte aan vlees en het grote probleem dat we collectief aan het creëren zijn door de schadelijke manier waarop we in deze behoefte voorzien.
Waarom is vlees gezond?
Wij mensen zijn ingericht op het eten van vlees: vanuit biologisch oogpunt zijn mensen omnivoren. Dat wil zeggen dat we zowel dierlijke voedingsmiddelen als planten kunnen verteren. Impliciet in dit argument is de overtuiging dat we als mens het voorbeeld van de natuur moeten volgen. De natuur heeft ons als omnivoren ontwikkeld; dus is omnivoor eten de gezondste en meest natuurlijke eetstijl voor ons.
Mensen hebben een ultra zure maag
Er zijn duidelijke aanwijzingen dat ons spijsverteringsstelsel gebouwd is op het verteren van vlees. Zo is het menselijke maagsap een van de zuurste van het gehele dierenrijk. De zuurgraad van de maag van herbivoren (planteneters) is over het algemeen basischer dan die van carnivoren of aaseters. Carnivoren en aaseters hebben zo’n super zure maag nodig om pathogenen (= ziekmakende bacteriën, virussen en parasieten) zo snel mogelijk te doden en om eiwitten goed te kunnen verteren.
Mensen hebben een relatief lange dunne darm
Daarnaast hebben mensen een kleine blinde darm, de plaats waar bij herbivoren plantenvezels gefermenteerd worden. En we hebben juist een relatief lange dunne darm, waar eiwitten opgenomen worden. Volgens Cindy de Waard, farmaceutisch wetenschapper en natuurgeneeskundige en schrijver voor het vaktijdschrift Voedingsgeneeskunde geeft dit aan dat de balans van onze voeding meer richting de dierlijke voeding zou moeten liggen. Waar deze balans precies zou moeten liggen, verschilt per individu en is van allerlei factoren afhankelijk zoals levensfase (zwangerschap, ouderdom), de samenstelling van het microbioom en de activiteit van het afweersysteem.
Ook ons gebit is ingericht op een omnivore voeding
Tegenstanders van het eten van vlees wijzen soms naar het menselijke gebit en betogen dat de mens niet in staat is om een ander dier met blote handen te doden en “aan stukken te scheuren”. Hier wordt echter voorbijgegaan aan het feit dat de mens “in het wild” een in groepen levend wezen is dat niet in haar eentje kan overleven maar altijd jaagt in groepen, samenwerkt als groep en gebruik maakt van wapens (ook de vroegste mens al). Daarbij kauwt de mens haar voedsel, in tegenstelling tot bijvoorbeeld katachtigen, en hebben we dus een gebit met zowel snijtanden als kiezen. Het lukt ons zodoende prima om vlees te eten: ook ons gebit is dus ingericht voor een omnivore voeding.
Vlees bevat de hoogste en meest complete dichtheid aan essentiële voedingsstoffen
Van alle macronutriënten (eiwitten, vetten en koolhydraten inclusief vezelstoffen) zijn alleen eiwitten en vetten essentieel. Dat wil zeggen: we kunnen prima zonder koolhydraten leven, maar als we geen eiwitten én vetten binnenkrijgen, verhongeren we.
Eiwitten en vetten zijn van levensbelang voor de opbouw van lichaamscellen en hormonen en kunnen dienen als energiebron. Eiwitten en vetten haal je eenvoudig uit vlees. Je kunt ze óók prima uit plantaardige voeding halen, maar het vergt meer energie om ze daaruit vrij te maken én je moet veel meer verschillende voedingsmiddelen eten om een complete set aminozuren binnen te krijgen.
Aminozuren en eiwitten
Aminozuren zijn de puzzelstukjes waar je lichaamseiwitten uit zijn opgebouwd. Om alle verschillende lichaamseiwitten te kunnen produceren, moet je lichaam alle soorten puzzelstukjes binnenkrijgen. Vlees bevat alle puzzelstukjes; plantaardige voeding bevat niet alle puzzelstukjes. Als je plantaardig eet moet je lichaam dus extra haar best doen om die ontbrekende puzzelstukjes alsnog zelf in elkaar te zetten. Dit kost meer energie en je voeding moet dus goed uitgekiend zijn samengesteld qua variatie.
Een stuk (orgaan)vlees met het vet erbij levert alle essentiële aminozuren en vetten in één kant-en-klaar pakketje, en het is nog licht verteerbaar ook. Dat maakt vlees zo’n waardevol voedingsmiddel, vooral ter herstel na ziekte, na het baren en zogen van een kind en bij uitputting.
IJzer, vitamine D en vitamine B12
IJzer zit zowel in plantaardige voeding (zoals spinazie) als in vlees. Er is echter een belangrijk verschil: ijzer uit vlees, zogenaamd heemijzer, wordt veel beter door je lichaam opgenomen dan non-heemijzer uit planten. Vleeseters hebben hierdoor minder snel een ijzertekort. Hetzelfde geldt voor vitamine D: je krijgt het alleen effectief uit dierlijke voeding binnen als de zon niet hard genoeg schijnt. En in ons kikkerlandje schijnt de zon maar zo’n 4 maanden per jaar hard genoeg om écht in je vitamine-D-behoefte te kunnen voorzien. Vitamine B12 krijg je uitsluitend binnen uit dierlijke bron en moet je dus suppleren als je geen dieren eet.
Adequate gezondheid versus robuuste gezondheid
Al bovenstaande voorbeelden illustreren dat de mens dierlijke voeding nodig heeft. Echter, in onze tijd vol technologische mogelijkheden is er zeker een mouw aan te passen wanneer je volledig plantaardig wenst te eten: je kunt tekorten opvangen met voedingssupplementen en medicijnen gebruiken tegen de ziekten en gebreken die je erdoor kunt oplopen. Het is dan geen natuurlijke eetstijl, maar je kunt er wel gezond mee blijven.
Het verschil zit ‘m in hoe robuust die gezondheid is. Want als jij in een stressvolle periode een flinke griep oploopt, ben je snel door je (al wat magere) reserves aan ijzer, vitamine D en extra eiwitten (waarmee je immuunstoffen aanmaakt) heen. Vlees is krachtvoer waarmee je je ijzervoorraden, eiwitten en je weerstand razendsnel kunt herstellen. Dat maakt je veerkrachtig en weerbaar. Ook met een plantaardige voeding kun je herstellen, maar dit duurt veel langer. En wat zal er in de tussentijd op je pad komen aan onverwachte stress, virussen of andere tegenslagen? Hoe moe ben je intussen? Met een goed gevulde innerlijke voorraadkast ben je beter bestand tegen alles wat er op je pad komt. Dit is het verschil tussen een adequate gezondheid en een robuuste gezondheid.
Traditionele culturen en oude kennis
Traditionele volkeren, toen én nu, weten dit. Bij hen maken dierlijke voedingsmiddelen zonder uitzondering deel uit van hun tradities en gewoonten, of het nu veel is zoals bij de Inuit en Masai, of heel weinig zoals in Noord-India en bij de Hunzakuts. Tandarts en onderzoeker Weston Price deed jarenlang onderzoek naar de voedingsstijlen van traditionele volkeren in samenhang met de gezondheid van hun gebit en zag dat volkeren met een onbewerkte, traditionele omnivore voeding zeer gezonde gebitten hadden. Een prachtig boek waarin je hier meer over kunt lezen is Nourishing Traditions van Sally Fallon.
Maar: het is pas eerlijk en gezond als je er zelf achteraan hebt gerend
Een hele belangrijke kanttekening hierbij is dat de natuur ons óók dusdanig in elkaar heeft gezet dat we 300.000 jaar lang zélf achter de dieren aan moesten rennen die we wilden eten. Of, na de periode van de jagers-verzamelaars, met onze dieren onder één dak samenleefden. De bio-industrie bestaat pas zo’n 80 jaar. Dat is slechts een spátje in de oceaan van tijd die de mensheid jagend, verzamelend en hoedend heeft doorgebracht. Vlees is dus pas als gezond natuurproduct te beschouwen wanneer desbetreffende dieren óók op een voor hén natuurlijke manier worden gehouden en gevoed.
Problemen door het eten van vlees
Teveel vlees eten – en het verkeerde vlees eten – kan je gezondheid flink ondermijnen. Of de hoeveelheid vlees die je eet voor jou te hoog is, hangt onder andere af van je type darmflora, je gevoeligheid voor verzuring, je ontstekingsgevoeligheid en je spijsverteringscapaciteit.
Probleem 1: Teveel vlees in verhouding met je spijsverteringscapaciteit
Een veelgehoord misverstand is dat vlees slecht zou zijn omdat het “rot in je darmen”. Dit klopt niet. Vlees is een relatief licht verteerbaar voedingsmiddel, júíst bij darmklachten, omdat het geen vezels bevat. De meeste darmklachten gaan gepaard met en haperende darmflora, die gezonde voedingsvezels daardoor omzet in teveel gas. De goed onderbouwde werking en resultaten van het FODMAP-dieet, een sterk vezelarm dieet dat wordt ingezet bij prikkelbare darm klachten, getuigt hier onder andere van.
Sidenote: dat wil niet zeggen dat het FODMAP-dieet een gezond dieet is, want dat is het niet. Het is vooral een eliminatiedieet dat tijdelijk kan worden gebruikt om hevige darmklachten te verlichten, maar na deze fase zul je toch echt aan de bak moeten met een vorm van microbioomtherapie om ook daadwerkelijk van je darmklachten te kunnen herstellen. Vezelstoffen zijn namelijk van levensbelang voor een normaal gezond darmmicrobioom. In de praktijk van Pigge kun je een ontlastingsonderzoek laten doen om te checken hoe het met jouw darm gesteld is.
Enzymen
Eiwitten en vetten uit vlees vragen een goede maagfunctie en voldoende galaanmaak om goed verteerd te kunnen worden. Als je maag niet voldoende eiwitsplitsende enzymen kan produceren en je gal onvoldoende stroomt, worden eiwitten en vetten niet genoeg afgebroken en komen er onvoldoende voorverteerde resten in je darm terecht. Dit geeft klachten zoals eiwitrotting, een plakkerige ontlasting, stinkbommengeur, oprispingen en brandend maagzuur.
De capaciteit van je maag en gal zijn vaak constitutioneel bepaald, en staan bovendien sterk onder invloed van stress. Kortom: je kunt van nature een sterke of een zwakkere spijsvertering hebben, en het is verstandig om je dieet daarop aan te passen. Stress vermindert de productie van maagzuur en gal, waardoor je in tijden van stress vaak behoefte hebt aan lichter verteerbare voeding. Ook het eten van teveel bewerkte voeding (zoals brood en suiker) doet de kracht van je spijsvertering afnemen.
Voedselscheiding, gisting en rotting
Een slimme truc voor mensen met een gevoelige spijsvertering is het toepassen van “voedselscheiding”: eet geen dierlijke eiwitbronnen (vlees, vis, ei, zuivel) in combinatie met koolhydraatbronnen (granen, (zoete) aardappelen, fruit). In plaats daarvan eet je óf dierlijke eiwitten met groenten, óf koolhydraatbronnen met groenten. Op die manier hoeven je maag, pancreas en gal zich maar op één taak tegelijk te richten, waardoor je je eiwitten beter verteert. Ook hebben dierlijke eiwitten langer de tijd nodig om door de maag verteerd te worden, terwijl koolhydraten de maag juist relatief snel passeren.
De koolhydraten in een gecombineerde maaltijd blijven daardoor te lang in de maag, waar ze gaan gisten. Dit merk je aan gasvorming, en zurig ruikende ontlasting. Eiwitrotting daarentegen, dus een slechte vertering van vlees, vis, ei of zuivel, geeft gasvorming met een rotte eieren-stinkbommenlucht. (Van die scheetjes die met handjes en voetjes zelf naar buiten sluipen en dan de hele tram platleggen terwijl ze je in een hoekje geniepig blijven aankijken. Die.)
Bij stinkbommenlucht: verminder tijdelijk je inname van dierlijk eiwit, pas voedselscheiding toe, gebruik bittere kruiden (paardenbloemwortel, grote engelwortel, kalmoes, gentiaan) en doe twee keer per dag ontspanningsoefeningen.
Bij zure stank: skip bewerkte koolhydraten, granen en suiker, eet fruit alleen los van je andere maaltijden, pas voedselscheiding toe en gebruik probiotica.
Probleem 2: Teveel vlees in verhouding met de hoeveelheid plantenvezels
Een gezonde darmflora is zo divers mogelijk: hoe meer verschillende gezonde bacteriestammen, hoe veerkrachtiger en sterker je microbioom is. (Microbioom = alle gezonde bacteriën in en op je lichaam bij elkaar.) Een grote groep van je vaste gezonde darmbewoners leven van plantenvezels. Als je te weinig plantenvezels eet, dalen de aantallen van je gezonde darmflora, waardoor verstorende bacteriën de overhand kunnen krijgen. Bepaalde schadelijke bacteriegroepen (zoals LPS-dragende bacteriën, voor de kenners) leven ook nog eens van eiwit- en vetrijke voeding, en kunnen dus een flinke onbalans in je darm geven bij te grote aantallen. Double trouble dus. Deze schadelijke bacteriën kunnen je behoorlijk ontstekingsgevoelig maken. Je merkt dit onder andere aan een opgeblazen buik, eiwitrotting geur, winderigheid, vermoeidheid en een hardnekkige gevoeligheid voor ontstekingen zoals gewrichtsklachten, huidproblemen, enzovoort.
Het omgekeerde is ook waar: een groot tekort aan eiwitten en gezonde vetten kan zorgen voor een verschraling van de darmslijmvliezen waardoor de darmflora instabiel kan worden.
Veel groenten, voldoende eiwitten en vetten en goed variëren zijn de oplossing. Let er bovendien op dat je alle typen plantenvezels binnenkrijgt:
- Stengelgroenten (bevatten cellulosevezels) zoals paksoi, selderij, asperges en prei;
- Knolgewassen (bevatten oplosbare vezels) zoals pastinaak, pompoen, zoete bataat en wortel;
- Bladgroenten zoals spinazie, sla en boerenkool;
- Vruchtgewassen zoals courgettes, avocado’s en tomaten;
- Afgekoelde gekookte aardappelen (bevatten resistent zetmeel).
Probleem 3: Teveel vlees in verhouding met je gevoeligheid voor verzuring
De metabole afbraakproducten uit dierlijk eiwit doen een groter beroep op de uitscheidingsactiviteit van je lever en nieren dan plantaardige voeding. Dat maakt dat een dierlijke voeding sneller “verzuurt”. Het kost je lichaam flink wat mineralen en bio-actieve stoffen om het goed te verwerken en in evenwicht te blijven. Bij een relatief tekort aan deze mineralen kun je allerlei klachten oplopen die traditioneel nog wel eens benoemd worden als “verzuring”.
Hier is het dus ook weer de kunst om je lichaam rijkelijk te voorzien van mineralen en bio-actieve stoffen uit groenten en onbewerkt zout en te zorgen voor een goede spijsvertering.
Bij bepaalde klachten, met name gewrichtsklachten zoals reuma, jicht, artritis en artrose, kan het daarom zinvol zijn om tijdelijk een alkaliserend dieet te volgen. Een alkaliserend dieet is (nagenoeg) vrij van dierlijk eiwit en bijzonder rijk aan groenten en fruit. Let op: een veganistisch dieet, ook een onbewerkt veganistisch dieet, is niet automatisch alkaliserend!
Probleem 4: Zielig vlees is nooit gezond
Vlees kan een enorm vervuilend voedingsmiddel zijn wanneer het afkomstig is uit dieren die een zielig, bewegingsloos, antibiotica- en groeihormoonrijk leven hebben geleid, gevoed zijn met onnatuurlijk en ongezond voer en op een onnodig wrede manier zijn geslacht. Vlees afkomstig van dit soort dieren moet je simpelweg nooit eten want het kan je ernstig ziek maken en het is simpelweg te wreed en te zielig.
Kies altijd voor vlees afkomstig van kleinere ondernemingen die hun dieren niet volstoppen met antibiotica als het niet nodig is, hen in natuurlijk groepsverband laten leven en bewegen, de tijd nemen om hen te laten volgroeien, hen voedt met hun natuurlijke voeding (zoals gras voor koeien en wormen voor kippen), hen niet over grote afstanden vervoert en hen zo vlot, pijnloos en angstloos mogelijk slacht.
Problemen met plantaardig eten
Ook met een 100% plantaardig dieet kun je helaas allerlei voeding gerelateerde problemen oplopen. Aan de toonbank zien wij helaas veel mensen die ziek zijn geworden van hun plantaardige dieet. Vol goede moed, inspiratie en motivatie en met een hart vol liefde en mededogen begonnen zij aan hun plantaardige dieet. Op termijn ontwikkelden ze echter steeds meer klachten. Met name vermoeidheid, aanhoudende HONGER (ook bij een onbewerkte en suikerarme voeding), slaapproblemen, hormonale ontregeling, lage weerstand en aanhoudende darmklachten ontstaan bijzonder vaak. De meeste van deze klachten ontstaan vermoedelijk door een relatief tekort aan eiwitten en essentiële voedingsstoffen, waardoor je lichaam moet gaan schipperen.
Als je in zo’n situatie plotseling te maken krijgt met flinke stress, geeft je lichaam voorrang aan het aanmaken van stresshormonen en daalt je weerstandscapaciteit en je vermogen om hormonen goed te reguleren. Op termijn kan dit leiden tot flinke onderfunctie waardoor allerlei vage klachten kunnen ontstaan zoals menstruatiestoornissen, schildklierstoornissen, slechte concentratie, slecht slapen, vage onrust en vermoeidheid.
Vlees terugbrengen in het dieet is natuurgeneeskundig gezien voor veel mensen die hiermee kampen (eventueel tijdelijk) nodig om hun gezondheid terug te kunnen krijgen. Het kan ook zonder, maar dat is een hele tour.
Hoeveel vlees heb ik dan nodig?
De hoeveelheid vlees die je nodig hebt verschilt van persoon tot persoon en hangt van een aantal zaken af.
- De belangrijkste is je constitutie. Je constitutie is het geheel van je natuurlijke fysieke aanleg en lichamelijke gevoeligheden. Heb je van nature een sterke of juist heel gevoelige spijsvertering? Ben je een rank, gevoelig en onrustig type met een neiging tot een droge huid en haar of ben je juist een stevig gebouwd, rustig type dat wat moeilijker in beweging komt? Ben je gevoelig voor ondergewicht of kom je juist heel snel aan? Ben je snel en rusteloos of juist traag en rustig? Neig je naar droogte (droge huid, droog haar, schrale slijmvliezen) of vocht (opgeblazen, snel veel slijm, vette huid en haar)? Heb je het snel koud of juist altijd warm? Al deze eigenschappen zijn relevant in het uitkienen van de juiste voedingssamenstelling voor jou. Raadpleeg je natuurgeneeskundige om je te helpen met het samenstellen van de beste eetstijl voor jou.
Levensfase
- Ook je levensfase speelt een grote rol. Ben je zwanger, pas bevallen en/of geef je borstvoeding, dan heb je dierlijke eiwitten echter nodig. Heb je een druk gezin, twee banen en flink wat stress? Geen goed moment om je lichaam harder te laten werken om aan haar eiwitten te komen. Bij topsport kun je beide kanten op: plantaardige voeding kan leiden tot betere prestaties in duursport omdat je minder snel verzuurt. Bij krachttraining is een dieet rijk aan eiwitten juist van belang voor de spieropbouw.
- Tot slot is je gezondheid Als je in stralende niks-aan-de-hand-gezondheid verkeert (heerlijk!) is dat een perfect moment om je inname van dierlijke eiwitten wat af te schalen en meer onbewerkt plantaardig te gaan eten. Als je aan het herstellen bent van een longontsteking heb je juist bakken met ijzer en eiwitten nodig en is het tijd om je vriend naar de lokale bio slager te sturen.
Kortom: sommige constituties hebben eenvoudigweg vlees nodig om in evenwicht te kunnen blijven. Anderen redden het lange tijd op volledig plantaardig en hebben alleen af en toe vlees nodig, bijvoorbeeld wanneer ze ziek zijn of bij de wisseling van seizoenen.
Keuzes en respect
Maak je eigen keuzes en respecteer elkaar. Kijk liefdevol naar jezelf: wat heb jij nodig? Kun je meebewegen met je eigen veranderende behoeften?
Veganisten: weet dat wat je nastreeft tegen de DNA-diepe menselijke natuur in gaat en dat de weerstand die je tegenkomt bij je medemens oeroud is. Blijf echter liefdevol rebelleren voor een duurzame toekomst en zorg goed voor jezelf.
Vleeseters: verdiep je in duurzame adressen om je vlees te halen. Wees geen klant van megastallen en eet geen dieren die een zielig leven gehad hebben of onnodig wreed geslacht zijn. Wees kritisch op de hoeveelheid vlees die jij nodig hebt: houd je ingesleten gewoonten goed tegen het licht van je daadwerkelijke behoefte. Je mag je schuldgevoel loslaten: vlees eten is een fundamentele menselijke behoefte. Ga er wijs mee om.
Tips voor als je plantaardig wilt eten
- Check de Schijf for life. Dit is een tof initiatief waar je veel informatie vindt om een evenwichtige plantaardige eetstijl mee te ontwikkelen. Ook vind je er adressen van diëtisten die gespecialiseerd zijn in plantaardig eten. Echt een aanrader!
- Let op je eiwitinname. Eet voldoende gevarieerde biologische peulvruchten en bereid die vanuit de droge vorm op de juiste manier: spoelen, weken, spoelen, koken.
- Lees deze artikelen over de supplementen die je nodig hebt:
Eet je puur vegetarisch? Let dan op deze vitamines en mineralen
Voedingstips voor vegetariërs en veganisten
Vegetariër of veganist? Deze voedingssupplementen heb je nodig!
Vegetariër of veganist? Kom in topconditie met deze tips!
- Zorg dat je onbewerkt eet en goed varieert met je granen (niet alleen maar tarwe en rijst maar ook gierst, boekweit, gerst, rogge, haver, amaranth, quinoa, enzovoort)
- Eet voldoende vetten (koudgeperste rauwe olijfolie, noten en zaden, avocado’s, eventueel algenolie uit een supplement)
- Blijf onbewerkt eten: vleesvervangers zijn ongezond. Plantaardig eten is arbeidsintensiever dan omnivoor eten, houd hier dus rekening me en neem de tijd om je eten voor te bereiden.
- Let op de warmte in je voeding: eet veel soepen, stoofschotels en ovenschotels.
Tips voor als je omnivoor wilt eten
- Haal je vlees altijd bij duurzame en bewuste ondernemingen. Hieronder vind je een lijst met adressen.
- Wees matig met granen, als je dierlijk eet heb je nauwelijks granen nodig. Teveel zetmelen in je dieet geven in combinatie met veel dierlijke eiwitten en vetten snel gezondheidsproblemen.
- Eet grote hoeveelheden groenten om een evenwichtig voedingspatroon te creëren.
Goed vlees
Hier vind je een lijst met adressen voor vlees dat lokaal, duurzaam, diervriendelijk en/of biologisch is geproduceerd. Deze lijst is zeker niet volledig, dus als je nog adressen hebt, geef ze dan vooral door in de reacties.
Wildrundvlees www.wildrundvlees.nl
SchotseHooglanders.nl www.schotsehooglanders.nl/grasgevoerd-natuurvlees
De Woeste Grond www.dewoestegrond.nl
De kudde van Anloo www.kuddevananloo.nl/natuurvlees-bestellen
Vleesch&co www.vleeschenco.nl
Vof Zorg&Natuur www.zorgnatuur.nl
Vlees van ons www.vleesvanons.nl
JP Puurvlees www.jppuurvlees.nl
Ekovlees bestellen www.ekovleesbestellen.nl/webwinkel/biologisch-vlees-kopen
Bauke Bossink www.lamsvleesbossink.nl
Ekonoom www.ekonoom.nl
Hofweb www.hofweb.nl
Wildernisvlees www.freenature.nl/wildernisvlees
Jerseyvlees bestellen www.jerseyvleesbestellen.nl/verkoopenafhaalpunten
Partizanenvlees www.partizanenvlees.nl
Slagerij De Molen www.slagerijdemolen.nl
Natuurvlees www.natuurvlees.nl/bezorgen
Natuurlijk boerderijvlees natuurlijkboerderijvlees.nl
